Habîbe Eren

 

MERKEZÊ XEBERAN - Serra 2023yî de heqê cuye, perwerdeyî, pawitiş, starbîyayîş ûsn. yê tutan ameyî binpaykerdiş. Hedîseyê destdergîye yê hemverê tutan goreyê serra verêne hîna zêde bîyo û sewbîna zî polîtîkayê bêcezaverdayîşî zî rayîr nê qewimîyayîşan rê akerd. 

 

Tirkîya de serra 2023yî de seba her beşe komelî bî kriz û dej, la tewr zêde zî tutî zirarê gird dîyî. Canêardişê heqê tutan, tacîz, tecawuz, îsîtîsmar, nêtêduştî, cîyanêkerdişê butçe yê seba tutan, dûrfînayîşê perwerdeyî yê tutan, xonêresnayîşê waştişê perwerdeyê bi ziwanê dadîye ûsn. Problemê winasî emserr zî dewam kenê. Kişta înan hemeyan de dimayê erdlerzê 6ê Sibate ke merkeze ci Mereş bî, bi mîlyonan tutî erdlerzî ra tesir bîyî, bi hezaran tutî dinyaya xo bedilnayî, xeylê tutî vînî bîyî û xeylê înan zî hetê dewlete ra tarîqat û wargehan de ameyî cakerdiş. 

 

Meclîs de rojê ewilî yê 2023yî de bi babeta destdergîya tuta 6 serrî H.KG. dest bi xebate kerd û derheqê Yusuf Ziya Gumuşelî yê awankarê Weqfê Hîranurî yê girêdayeyê Cemaetê Îsmaîlagayî tuta xo bi murîdê xo Kadîr Îsteklîyî reyde zewecnayebî. Na babete bî rojeva Meclîsî. Bi nê qewimîyayîşî destdergîyê ke tarîqat û yurdan de pê yenê kewt rojeva Tirkîya. 

 

2 hezar û 76 tutî tepişte yê 

 

Goreyê dayeye tewr peynî yê Wezîrîya Edaletî 2 hezar 76 tutî yê ke emre înan 12 û 76 serrî yo tepişte yê. 75 tutê kêna, 2 hezar û yew zî laj ê. Sewbîna hûmara tutê ke bi dadîyanê xo reyde manenê yê ke emre înan 0-6 yo zî 396 a. 

 

888 tutî kar de dinyaya xo vînî kerdî 

 

Goreyê dayeyê UNICEF û ILOyî dinya de 160 mîlyon tutî yenê xebetnayîş. Goreyê raporê Meclîsê Weşî û Asayîşê Karkeran (ÎSÎG) bi temamî 888 tutî karkerî dinyaya xo bedelnayî. 

 

Wesayîtê zirxî 

 

Goreyê Raporê Komeleya Heqanê Merdiman (ÎHD) a Amedî ke aşma hezîrane de eşkera kerd, mîyanê 15 serranê peyênan de wesayîtê zirxî yê polîs û leşkeran vera mîyanê ci de 21 tutî temamî 44 kesan dinyaya xo bedelnayî. 

 

Heqê 48 tutan ameyo binpaykerdiş 

 

Goreyê dayeye ÎHDyî yê Amedî herême de mabenê serranê 2022 û 2023yî de heqê 48 tutan ameyo binpaykerdiş. 

 

Binpaykerdişê heqê perwerdeyî 

 

Serra 2023yî de babeta ke tewr zêde ameye munaqaşakerdiş perwerdeyê têmîyan ê tutanê laj û kênayan ê pîya bî. Ame vatiş ke beno ke seba tutanê kênayan mektebê taybetî bêrê akerdiş. Kişta nê cîyakarîye û polîtîkayê hukmatî vera xeylê tutanê kênayan de heqê perwerdeyî ra nêeşkayî fêde bigîrê. Goreyê raporê Cehdkerdişê Reformê Perwerdeyî (ERG), 442 hezar û 643 tutî nêşinê mekteb. Kreş û kursê ke hetê şaredarîyê îqtîdarî ra girêdayeyê Serekatîya Karê Dîyanetî ameyî akerdiş na hûmare serra 2023yî de zêde bî. 

 

Destdergîya hemverê tutan 

 

Goreyê raporê Neteweyê Yewbîyaye (NY) destdergêya hemverê tutan de mîyanê 15 serran de se ra 400 zêdebîyayîş virazîyayo. Tirkîya rêza 3ine de ca gêna. Reyna goreyê eynî raporî hetê zewecnayîşê tutan de Tirkîya mîyanê 202 welatan de rêza 87ine de ya. 

 

Goreyê dayeye TUÎKî serra 2023yî de 52 hezar 84 tutî suc kerdî û se ra 20,5 sucê ke tutî tewrê înan bîyî de zêdebîyayîş virazîyayo.

 

* Seba qorîcî Ramazan Babatî ke Şirnex de bi îdîayê "îstîsmarê cînsî yê giran ê serê tute" ameyêne muhakemekerdiş, ceza ame waştiş. Tuta ke tecawuz ci rê ame kerdiş ard ziwan ke a û keyeyê ci ameyî tehdîtkerdiş. 

 

* Mehkemaya Îstînafî qerarê beraetî yê polîs Îdrîs Aksoyî ke Amed de Efe Tektekîno 5 serrî bi wesayîtê zirxî qetil kerd, betal kerd.

 

* Qorîcîyê ke qezaya Qilebanî de bi hawayêkê sîstematîk tecawuzê tuta 15 serrî kerdbî û fuhuş ci rê dayî ferzkerdiş, hetê Mehkemaya Îstînafî ra cezaya înan ame betalkerdiş. 

 

* 2 kerdoxê destdergîye yê Perwarîye ameyî beratkerdiş.

 

* H.K.G, ya ke 6 serrîya xo de binê nameyê zewacî de destdergê ci rê ame kerdiş derheqê sucdaran de gerre kerd. Seba Kadîr Îsteklî 30 serrî, pîyê aye Yusuf Ziya Gumuşelî rê 20 serrî û dadîya aye Fatma Gumuşele rê zî 16 serrî û 8 aşme cezaya zîndanî ameye birnayîş.

 

* Sûrê Amedî de bi hemkarîya RUMUD û DER-MEZî Akademîya Heqanê Tutan ê Hêlîn Hasret Şene ame akerdiş. 

 

* Tuta êzidî ya ke binê pawitişê Wezîrîya Polîtîkayê Komelî û Keyeyî de bî, vejîya raşte ke yewna reye teslîmê keyeyê DAIŞî ke serê medyaya dîjîtale de fînîyabî rotişî kerd.

 

* 4 kesê tekkeyî ke girêdayeyê Tarîkatê Rufaîyî bî îşkence û zilmê hemverê tutan vera ameyî tepiştiş.

 

* Aşma nîsane de hetê Gerok Ma’yî ra Hatay de seba tutanê mexduranê erdlerzî bernameyêk ame organîzekerdiş. Sewbîna hetê Zarok Şubadap û Tîyatroyê Hîkayeyan ê Moyo ra Narliye de bernameyê taybet ameyî organîzekerdiş. 

 

 * Newroza Lîce ya Amedî de polîsan hêriş berd serê tutan.