Fehmo ke perê zanistî açarneno meslekê çimeyê problemê ekolojîkî zî. Parçekerdişê çimeyê xozaye û komelî, girêdayeyê na raştîye ya. Birnayîşê zanistî yê komelî ra bi taybetî zî cinîye ra eynî wextî de yeno manaya birnayîşê cuye ra û dorme ra. Eynî wextî de dûrîfînayîşê vîrê analîtîk û vîrê hîsgerîye yo. 

 

Nagîhan Akarsel 

 

Ma dejê dengeyê rîyê erdî ke xerepîyayo ciwîyenê. Ziwanê bîyayîyî gerdun de parçe bîyo. Xerîbbîyayîşê mabenê gandaran de mana vînî kerda û no zî sebebê tewr muhîm o. Dûrîbîyayîşê ca û demî ê merdiman, ê bi komel û xozaye reyde xo pawenê serdestî. Serdestîya xozaye ya ke çimeyê problemê komelî û ekolojîk a, bi serdestîya ke merdim bi merdiman kenê dest pêkeno. Wexto ke merdim merdiman serdest kenê, na reye serdestîya camêrdî ya hemverê cinîye aver kewena. Cinî hetê camêrdî ra yena bindestkerdiş û na raştî xo pawena bi hezaran serran verê cû. Raybazê bîyayîşê gerdunî yanî dîyalektîkê bîyayîşî, bi têkilîya serdestîya mabenê cinî û camêrdî de xira kena. Zîhnîyetê serdest ê camêrdî sere xoza û komelî de serdestîye awan kena û na rewşe her ke şina giran bena. 

 

Têkilîya merdiman ya bi xozaye reyde ewil bi fehmkerdişê xoza û pîrozîye aver kewta. (Abdullah Ocalan, pawitişê şarêk). Ameyo waştiş ke çimeyê xoza û cuye eynî bo. Şîîrê xozaye yê Empedokles awe, adir, hewa û herre ra pê yeno. No mojneno ke tesîrê raybazê nefret û heskerdişî yewbînan ra cîya benê. Seke Goethe vato; “Xoza! Verê ke cehdkerdişêk şenik zî bimojno madeyê tewr asan çîyê cîya yê bi heybet awan keno. Hemeyan nimneno. Heme zî pêrobîyayîşêk awan kenê.” Albert Eînsteîno ke bale anceno serê fikrê merdiman ê dinya dormeyê înan de gêreno, dîyar keno ke merdim heme xoza, heywan û werd sey nîmet xo rê vînenê û vanê: “Merdim gerdun de xo gandaranê bînan ra cîya vîneno. Dorme de waştişanê xo şuxilneno. Rijneno, çinî keno û vêşneno. La merdim zî parçeyêk nê gerdunî yo. Nê çîyî red kenê û xo rê zîndanêk awan kenê. Nê çîyî ra xelisîyayîş azadbîyayîşê tewr gird a. No zî tam mumkun nîyo. La cehdkerdişê nê çîyî bi xo azadî yo.” 

 

Tîya de nizdîbîyayîşê merdiman ê hemverê xozaye mojneno. Çimeyê problemê ekolojîk de zî na têkilîya serdest est a. Coka ra zî ganî krîzê komel û ekolojîk pîya bêrê destgirewtiş. 

 

Hetê îdeolojîkî yê krîzê ekolojîkî 

 

Zanist û teknîk hetê modernîteya kapîtalîst ra seba amancê karê serê xozaye û komelî yenê şuxilnayîş. No girêdayeyê krîzê zanist û sîstemî yo. Krîzê ekolojîk zî ewro merheleya tewr cor de ya û no tesaduf nîyo. Nizdîbîyayîşê modernîteya kapîtalîst ê vera cinî, komel û xozaye îdeolojîk o. Kapîtalîzm bîyayîşê xo serê înan ra dewam keno. Coka ra zî dîyîşê hetê krîzê ekolojîk muhîm o. Nizdîbîyayîşê îqtîdar û tekelê binpaykerdişî yê hemverê xozaye seba xizmetê înan ê. Abdullah Ocalan kitabê ‘sosyolojîyê azadîye’ de wina vano: “Ganî bêro zanayîş ke zanisto ke îdeolojîk nîyo, yeno manaya çinîbîyayîşî. Çîyo muhîm no yo ke sey îdeolojîyê komel û sinifan, zanist û zanayîş bêro zanayîş û goreyê nê nizdîbîyayîşî bêro mojnayîş. Ekolojî yew zanisto tewr newe, na çarçewa de cayê ci dîyarkerdiş tena seba dorme nê, seba xozaya komelî zî do bibo hêzê çareserîya îdeal.” 

 

Fehmo ke perê zanistî açarneno meslek çimeyê problemê ekolojîkî zî. Parçekerdişê çimeyê xozaye û komelî, girêdayeyê na raştîye ya. Birnayîşê zanistî yê komelî ra bi taybetî zî cinîye ra eynî wextî de yeno manaya birnayîşê cuye ra û dorme ra. Eynî wextî de dûrîfînayîşê vîrê analîtîk û vîrê hîsgerîye yo.” (Abdullah Ocalan, sosyolojîyê azadîye). Netîceyo ke no awan kerdo seserra 21ine de qirkerdişê cinî, komel û cuye yo. 

 

Modernîtaya kapîtalîst derheqê çekuyê cinî, komel û cuye de esasê têkilîye serdina û îqtîdarîye re rayîr ra şino. Ercê exlaqî û polîtîk teslîmê çerxê menfîetanê sermayeye keno û xoza, komel, cinî keno bindest û sey halet gêno dest. Zîhnîyetê serdestîya camêrd, zanistê pozîtîvîst heme raşteyê cuye de xo bi ca kerdo. 

 

Bi globalbîyayîşê sermayeye reyde modernîteya kapîtalîst derbazê merheleyêk newe bîya û tena girdbîyayîş esas gêna. Roja ma ya ewro de netîceyê krîzê sîstemî ke yeno ciwîyayîş de zî qirkerdişê cinî, komel û cuye qewimîyeno. Abdullah Ocalan bi paradîgmaya Modernîteya Demokratîke ya ke xo pawena azadîya cinî, ekolojîk û demokratîke, goreyê rihê demî çareserîye îfade keno. Ekolojî û jîneolojî goreyê rihê demî sey di zanistê esas yenê vernîya ma. Ma do bi înan wurdî zanistan serê muhîmîya awanbîyayîşê cuye û komelê ekolojîk de vinderî. 

 

Not: Dewamê nuşteyî hewteyê vernîya ma bi sernameyê ‘newera ercnayîşê dîyalektîkî’ do bêro weşanayîş. 

 

No nuşte hûmara 19in a babeta dosyayê ‘Cuya Ekolojîk’ ya Kovara Jîneolojîye ra ameyo girewtiş.