Dîlan Babat

 

ANQARA - Sebahat Tuncele dîyar kerd ke cinîyê kurdî prosesê seserrî de di hetan ra ameya binpaykerdiş û no zî têkoşîn ferz kerdo. Sebahate qelsîya têkilîya têkoşînê cinîye zî wina ercnaye: “Semedo ke cinî vera şîdet, bêtêduştî û cînsîyetperestîye de kişta yewbînan de ca nêgînê qelsî virazîyeno. No zî nizdîbîyayîşê hemverê problemê kurdî mojneno.” 

 

Sebahat Tuncela ke her tim têkoşînê têduştîye da, bi şîdetê dewlet-camêrdî reyde ameye rî bi rî. Sebahate têkoşîno ke da vera her tim ameye tepiştiş û nika zî dewaya Kobanê ra kesê ke bi cezaya muebeto giran yenê muhakemekerdiş ra yew a. Sebahate vera heme tedayan fek têkoşînê xo ra nêverda û raşteyan de, zîndan de û mehkema de şîdetê camêrd-dewlete teşhîr kerd. 

 

Sebahat Tuncela ke Zîndanê Cinîyan ê Sîncanî de tepişte ya derheqê 25ê Teşrîna Peyêne Roja Têkoşînê Vera Şîdetê Serê Cinîyan a Mîyanneteweyî de ajansê ma rê qisey kerd.

 

‘Bi tarîxî reyde rî bi rî ameyîş çinî bo destpêkerdişêk newe zî nêbeno’ 

 

Sebahate da zanayîş ke tarîxê 100 serrî yê komara Tirkîya bi qirkerdiş, înkar û asîmîlasîyonî derbaz bî û vat: “Qanûnê Bingeyîn ê 1921î ke tede îmkanê xoîfadekerdişê bawerî û şaran est bî, bi qanûnê bingeyîn ê 1924î raşte ra wedarîya û çekuyê demokratîke komare de ameyî wedaritiş û vera înan de karakterê faşîst û mîlîtarîstî vejîyayî raşte. Waştişê şarê kurdî bi tedaye ameyî pelçiqnayîş. Komara Tirkîya xo serê şîdetî ra bîyaye kerda. Tirkîya nika kewte seserra diyîne û heta ke bi tarîxê xo reyde nêra rî bi rî mumkun nîyo ke destpêkerdişêk newe bikera. AKP-MHP nika bi qanûnêk bingeyîn ke heme bawerîyan çinî keno, bikewo seserra newe. Dişmenîya hemverê kurdan gêno merkezê xo û wina keno."

 

‘Rolê cinîyan xeylê gird bî’ 

 

Sebahate dîyar kerd ke îqtîdar hewl dano na seserre de zî cinîyan bikero kole û ganî her kesê ke hetê komara demokratîke de na raştîye vînenê û seba ke heqê nasnameyan bikewo binê asayîşî, cepheyê demokratîke awan bikerê. Sebahate wina dewam kerd: “No têkoşînêk demdergî wazeno. Tena bi weçînayîş û parlamentoye nêbeno. Ma tecrubeyan ra zanê. Ma cinîyê kurdî têkoşînê azadîye ferz vînenê. Dimayê 1924î cinî xeylê prosesî ra tesîr bîyî. La cinî têkoşînê hemverê asîmîlasyonî de rolêk muhîm kay kerdî.” 

 

Darbeya 12ê êlule de rolê cinîyan 

 

Sebahate ard ziwan ke dimayê darbeya 12ê êlule ya 1980î Tirkîya de atmosferê sîyasî tesîrêk gird serê kurdan de kerdo û wina dewam kerd: “Zîndanê Amedî de hovîtîyêk gird ame ciwîyayîş. O wext Leyla Zana ameye weçînayîş û kewte parlamento. Serra 90î de kiştişê kerdoxê înan nedîyar, veşênayîşê dewan, koçkerdiş, wextê destberdkerdişî de vînîkerdiş ameyî ciwîyayîş. Kurdistan de prosesêk ke OHAL ame îlankerdiş de cinî, ciwan û şarê kurdî kewtî prosesêk polîtîk. Cinî hetêk ra tewrê têkoşînê çekdarî bî. Heto bîn de zî partîyê sîyasî, komele û dezgehan de xo rêxistin kerdî.” 

 

Tewrbîyayîşê cinîyan ê partîyê sîyasî 

 

Sebahate da zanayîş ke serranê 90an de têgêrayîşê sîyasetê kurdî xurt bî û wina vat: “O wext koçberkerdiş zî zêde bî. Şarê kurdî vera tedayan de partîya sîyasî awan kerd. Prosesê ewil de cinî rayîrberîyan de ca nêgîrê zî bi HEP û DEPî reyde cinî rayîrberîyê herêmî de ca girewtî. Bi HADEPî reyde zî cinî hîna aktîf bîyî. Se ra 25 kotaya cinîye pê ame û cinî tewrê sîyasetî bî. 28ê Adara 2022î de hemşaredarê cinî bîyî 40. Bi HDP û DBPyî temsîlkarîya têduştî esas ame girewtiş.”

 

DOHK-KJA,TJA… 

 

Sebahate ercnayîşê xo wina dewam kerd: “Cinîyan raşteyê xebata xo hîra kerdî û DOKH 2003ine de Stenbol de ame îlankerdiş. 2015ine de DOHKî xo fesh kerd û binê sîwanê KJAyî de têkoşînê xo kerdî.  KJA bi KHKyî ame padayîş û dima ra bi TJAyî têkoşîn ame dewamkerdiş. Serranê 90î de têgêrayîşê sîyasî yê kurdî xurt bî û tîya de paştdayîşê şarî û cinîyanê kurdan pîl bî. Nê ser de bi destê dewlete dişminîya hemverê kurdan giran bîya. Serranê 2000î de zî bi têgêrayîşê cinîyan ê Tirkîya reyde hemverê şerî de çalakî pê bêrê zî têhet ameyîşê de problemî est bî û sebebê nê zî nêzdîbîyayîşê hemverê problemê kurdî bî.” 

 

Ganî meclîsê cinîyan çalak bê 

 

Sebahate vat ganî sîyasetmedar û femînîstê Tirkîya vernîya nê padê û vat: “No nêzdîbîyayîş dewam bikero do nêçareserî û polîtîkayê şerî dewam bikerê. Rayîrê nê averşîyayîşê têgêrayîşêk aştîye ya xurt ke cinîyan rê serkêşî keno yo. Semedê nê ganî hewldayîşê cinîyan ê semedê aştîye zî meclîsê azadîye yê cinîyan zî çalak bê. Na seserra diyîn ê Tirkîya de ganî semedê aştî û çareserî muzakere û diyalogî pê bêrê û semedê nê zî peynîya tecrîdê birêz Abdullah Ocalanî bîyarê. Vînayîşê na rastî goreyê mi xeylêk muhîm o.” 

 

Tecrîd parçeyêke polîtîkaya şerî yo 

 

Sebahate tewr peyîn wina vat: “Tecrîd parçeyêke polîtîkayê şerî yo. Cinîyê kurdî na rastî vînenê û tecrîdî rê vanê nê. Semedê çareserîya problemê kurdî yê bi rayîrê muzakere û diyalogî zî têkoşîn kenê. Ganî têgêrayîşê cinîyan ê Tirkîya û femînîstî, nê têkoşînê cinîyanê kurdan manayîn bivînê û înan reyde mîyanê paştdayîşî de bê. Semedê awankerdişê aştîye no xeylêk muhîm o. Polîtîkayê şerê taybetî mumkin nîyo ke bêro qebûlkerdiş. Semedê nê zî ganî ciwan û cinî hemverê polîtîkayê dewlete de xo bi rêxistin bikerê.”