Fîlîz Zeyrek

 

EDENE - Domanê Rihayijî seba karkerîya ramitişî bi keyeyanê xo dir ameyî Edene û mecbûr manenê ke bixebityê, seba ageyrê keyeyê xo menga zimistanî pawenê. Komîsyonê Domanan ê ÎHDyî yê Edeneyî Ender Aydemîre zî dîyar kerd ke Tirkîya de karkerîya domanan bîya problemêko kronîk û wina vat: “Çareserî oyo ke, kesê ke welat îdare kenê, ganî goreyê qanûn û pêameyîşê mîyanneteweyî tê bigeyrê."

 

Serra 2002ine de hetê Rêxistinê Xebate ya Mîyanneteweyî (ILO), 21yê Hezîrane seke Roja Têkoşînê vera Karkerîya Domananê Dinya ame îlankerdene. Bi na roje waştî bale biancê serê xebitnayîşê domanan, hêrişê cinsî yê hemverê domanan. Goreyê dayeyê serra 2019in temamê dinya 152 mîlyon domanî xebityenê û serra 70 domanî bi taybetî wareyê ramitişî de yenê xebitnayîş. Goreyê raporê serra vîyarte yê Fonê Hetkarîya Domanan ê Neteweyê Yewbîyaye (UNICEF) tewr zêde Afrîka û Asya de domanî xebityenê. Serra 2000 de 246 mîlyonî domanî xebityenê û la serra 2016ine de tena 152 mîlyon domanî xebityenê. Goreyê Dezgehê Îstatîstîkî yê Tirkîya menga nîsane ya serra 2018ine de serra 21,1 domanî wareyê karî de ca girewtî û goreyê dayeyan her serre na hûmare zêde bîya. Reyna goreyê dayeyê Meclîsê Asayîşê Kar û Weşîye yê Weşîye ya Karkeran (ÎSÎG) serra 2019 de 67 domanî cuya xo vindî kerdî û 5 mengê peynî ya emsar de zî 17 domanî gama ke xebityayîne, cuya xo vindî kerdî.

 

'Tirkîya taahudê xo bi ca nêard'

 

Komîsyonê Domanan ê Komeleya Heqê Merdiman (ÎHD) ya Edeneyî Ender Aydemîrî bale ante serê 'Pêameyîşê Çalakîya Lezgîn ya derheqê Wedaritişê Karkerîya Domanan de' Hûmara 182 ê Rêxistinê Xebate ya Mîyanneteweyî (ILO) û Pêameyîşê Emrê Asgarî yê hûmara 138ine îmza kerdo, la Tirkîya taahudê xo bi ca nêard.

 

Endere wina dîyar kerde: “Êyê ke kar tewr zêde tesîr benê cinî û doman ê. Ma seke komeleye bi amancê tespîtê şartê karkeran, Edene û derûdorê ci de xeylêk çadirî tespît kerdî. Ma dî ke domanî heqê tewr sere merdimayî ra feyde nêgînê. Domanî, heqê perwerdeyî ra bêpar manenê. Pêwa ke 8 serrî perwerde ferz o zî domanî nêeşkenê şorê mekteban. Ancax agêrayîşê şaristanê xo de eşkenê mektebe dewam bikerê. Her serre 3-4 mengî nêeşkenê şorê mektebe. Wareyê ciwîyayîşî yê û derûdorê înan baş nîyo. Pêwa nê çîyan domanî serê erdan de xebityenê. Qanûnê ma de domanî binê emrê 16î de nêeşkenê bixebityê. Yanî qedexe yo.”

 

'Eke kar bibîyane ma nêameyîne tîya'

 

Pêwa munaqeşeyan ke derheqê karkerîya domanan de dewam kenê zî hema zî xeylêk domanî seba karkerîya mewsîmî keyeyanê xo dir verê xo danê Edene. Domanî, serê sibayî bi keyeyê xo dir wirzenê û binê germî de heta şan de toxim danê ro, ramitiş kenê, sewze kom kenê û kenê çuwalan.

 

F. ya 13 serrî şina sinifa hîrên. Fye wendekarêka serkewte ya û dîyar kena ke xeylêk vîrîye embaz û mekteba xo kena û wina va: "Şaristanê ma de kar çin o. Eke kar bibayîne, ma nêameyîne tîya. Min zî bi embazanê xo dir kay bikerdêne. Tîya ciwîyayîş zehmet o, kar giran o. Ma aciz benê. Paşta ma dejena. Binê lingê ma bîyê birîn, ganê ma dejeno. La ez ganî hetkarî bidî keyeyê xo. Ez roje de 2 yan zî 3 çuwal pîyanz kom kena."

 

'Roje de 2 çuwal pîyanz kom kena'

 

H. ya 9 serrî zî va, vernê de komkerdişê pîyanzan seba înan kêfweşî bîyo la êdî seba înan zehmet bîyo û va: "Pereyê keyeyê mi çin o. Ganî wayê û birayê mi biwanê. Ma seba nê ameyî. Zaf germ o. Çadirî germ ê. Ez hetkarî dana keyeyê xo. Roje de 2 çuwal pîyanz kom kena. Mi wextê ewil mektebe ra belgeyê taqdîrî girewt. Ez mektebe ra hes kena. Wazena bibî  mamoste."

 

'Werrekna ma welatê xo ra nêvejîyayîne'

 

A. ya 10 serrî zî wina va: "Ez zî seke embazanê xo bîn, hetkarî danan keyeyê xo. Roje de çend çuwal pîyanz kom kena. La seba mi rojane çin o. Ez bêrîya wareyê xo kena. dikim. Hêvîdar a zimistan leze bêro û ez ageyrî welat û mekteba xo."