Habîbe Eren

 

ENQERE - Cinîyan dîyar kerd ke bi prosesê vîrusî dir vengdayîşê, 'keye de bê' yeno kerdene û seba nê vera cinîyan şîdet û kiştiş zêde bîyo û vatî: "Dewlete nêeşkena cinîyan çin bihesibna."

 

Dimayê vîrûsê korona heme dinya rê vila bi, şîdetê serê cinîyan zî zêde bi. Tirkîya de 20 rojê ewil yê vîrusî de 21 cinî ameyî qetilkerdene. Federasyonê Komeleyanê Cinîyan ê Tirkîya (TKDF) dîyar kerd ke xeylêk cinî muracatê Xeta Lezabeze kerdê û xeylêk sazgehê cinîyan zî dîyar kenê ke hûmara cinîyê ke rastê şîdetî ameyê zêde bîyê.

 

Bi vengdayîşê, 'keye de bimanê' dir şîdetê camêrdan serê cinîyan de zêde bi. Cinîyan reaksîyon vera nê da û dîyar kerdî ke hukmat tu tedbîr nêgîno.

 

'Cayê xizmetî sînor bîyê'

 

Weqfê Piştdayîşê Cinîyan ra Nîhan Darmarliye dîyar kerde ke prosesê karantînayî de hûmara cinîyê ke ameyê qetilkerdene, ramojneno ke asayîşê cinîyan keye de çin o û vat: "Cinî tewr zêde hetê camêrdê ke nêzdîyê înanê, ameyê qetilkerdene. Seba pawitişê vîrusî, cayê tewr bi asayîşî keye yenê ramojnayene. Labelê cinî û domanî, camêrdê ke înan rê şîdet û îstîsmar kenê dir têhet de yê û na rewşe de belî yo ke şîdet zêde bibo. Mekanîzmayê têkoşînê vera şîdetî zî nika bi sînor xizmet danê."

 

'Cinî prosesê pandemîyî de eşkenê teredut bikerê’

 

Nîhane vat: “Tirkîya de tena seba cinîyan xetêka lezabeze çin a. Nê prosesî de xeylêk kesî muracatê xeta 155 polîs îmdat, 183 Xeta Piştdayîşê Komelî, 112 Lezabez, 156 Cenderme geyren. Seba nê zî cinî zehmetî ancenê. Xeylêk welatan de selahîyetdaran dîyar kerdî ke şîdetê serê cinîyan xeylêk zêde bîyo. Seba nê zî tedbîr ameyî girewtene û butçe cîya kerdî. Nika sererastkerdene înfazî ke gumanbaranê şîdetî zîndanan ra vejenê ardî meclîs. No zî do şîdetê serê cinîyan tewr zêde bikero. Nê prosesî de ma bi telefon û e-maîlan, bi cinîyan dir têkilî danê ro. Bi sererastkerdene înfazî dir xeylêk cinî ma geyrayî û vatî nê qanûna ra feyde gênê."

 

'Dimayê pandemîyî do tabloyêk cidî vejîyo'

 

Sereka Merkezê Heqê Cinîyan ê Baroyê Enqereyî Îdîl Yalçinere zî da zanayene ke dimayê pandemî do derheqê şîdet û kiştişê cinîyan de tabloyêk cidî vejîyo û vat: "Nê prosesî de pêro rojeve bîya vîrus. Şîdet û kiştişê vera cinîyan ca nêgînê. Her çend çapemenîye de nêra vînayene zî nê rojan de kiştişê cinîyan zêde bîyo. Prosesê pandemî de xetê 112, 155 û 183 nêxebityenê. La ma seke Baroyê Enqereyî, nê prosesî de cinîyan tena nêverdenê. Cinîyê ke rastê şîdetî yenê, eşkenê serê xeta telefonî ya 444 43 36 Merkezê Gelîncîkî yê Baroyê Enqereyî xo biresnê ma. Cinîyê ke rastê şîdetî yenê, nêweşxaneyan de nêeşkenê xizmet bigîrê. Cinîyê ke rastê şîdetî yenê ganî bêveng nêmanê. Xeylêk nêweşxaneyî bîyê cayê nêweşxaneyê pandemî. Nê ra zî cinî rastê astengîyan yenê. Ganî dewlete tena serê vîrusî de nêvinde ra û rewşa cinîyan zî bivîna."

 

'Cinî keye de tena ameyê verdayene'

 

Îdîle dewamê qiseykerdişê xo de bale ante serê tedbîrê vera şîdetê cinîyan û vat: "Nê prosesî de ganî dewlete tedbîran bigîra û na babete de ser o berpirsîyar a. Labelê nê prosesî de cinî tena ameyî verdayene. Bi destê dewlete tena ameyî vera dayene.  Gerek caardene KADESî bêro vilakerdene û tewr zêde bêro eşnawene. Cinî wextê şîdetî de nê caardişan do bieşkê bixebitnê. Ma eşnawenê ke wextê şîdetî de polîsî şonê û îmza gênê û ageyrenê. Na babete de pêşnîyaze ma aya ke wezîfedarî bi dîqet û xesas bixebityê. Yê ke şîdet bi ca anê, eşkenê nêweşxane yan zî otelek de bêrê îzolekerdene. Bi sebebo ke ‘vîrus eşkeno vila bibo' qerarê dûrfistiş nêdanê. La merdim eşkeno tedbîrê winasî bigîro. Cinîyê ke rastê şîdetî yenê, bêçarebîyayîş înan rê yeno ferzkerdene. Ganî ma zî vera nê bêveng nêmanê û qetî nê qebûl nêkerê.”

 

'Wa cinî xo biresnê ma'

 

Meclîsê Cinîyan ê HDPyî Turkan Demîre zî da zanayene ke ganî cinî vengê xo berz bikerê û vat, seba nê zî prosesî de çapemenîya komelî tewr zêde xebitnenê. Turkane da zanayene ke menga Adare de 18 ci ra keye de pêroyî de 29 cinî ameyê qetilkerdene û wina qedêna: "Bi pandemîyî dir asayîşê ganê cinîyan  keye de nêmend. Nika wazenê bi qanûnê înfazî dir, gumanbarê ke sucê vera cinî û domanan de ca ardê serbest bêrê veradayene. Ma vînenê ke nê prosesî de cinî rastê her tewir şîdetî yenê. Ma veng danê ke cinîyê ke rastê şîdetî yenê xo biresnê ma."