"Konfederalîzma Demokratîk cihêrengiya etnîkî, olî û çandî hembêz dike, mafê her civakê yê xweîfadekirin û temsîliyetê qebûl dike. Diyalog û hevgirtinê di navbera civakan de teşwîq dike û di heman demê de dihêle ku nasnameyên cihê bi hev re bijîn."

 

Gurbet Aydogan

 

Konfederalîzma Demokratîk alîgirê wê ye ku aborî li gorî pêwîstî û çavkaniyên civakan di asta herêmî de were birêvebirin. Ev nêzîkatî cesaretê dide kooperatîfên herêmî û komunan ku bi diyarkirina xebatên xwe yên aborî pêdiviyên xwe bi cih bînin û serxwebûna xwe ya aborî zêde bikin. Aborî bi zêdekirina beşdariya civakên herêmî di pêvajoyên biryardanê de li ser bingehek demokratîk tê danîn. 

 

Komun û kooperatîf hîmên bingehîn ên avabûna aborî ya konfederalîzma demokratîk pêk tînin û bi bikaranîna çavkaniyên herêmî dixwazin pêdiviyên civakan pêk bînin. Ev sazbûn ji bo pêkhatina edaleta di aboriyê de û avakirina sîstemek aborî ya wekheviyê alîkar in.

 

Konfederalîzma Demokratîk piştgiriya aboriya hevgirtinê dike. Aboriya hevgirtinê têgihiştineke aborî ye ku tê de kes û civak piştgiriya hev dikin û ji bo berjewendiya hevpar tevdigerin. Ev sîstem teşwîq dike ku kooperatîfên herêmî û komunan bi hev re hevkariyê bikin, çavkaniyên xwe parve bikin û bi hevgirtina aborî tevbigerin. Kooperatîfên komunan li gorî prensîba domdariya ekolojîk rêbazên hilberîna hawirdorparêz qebûl dikin. Konfederalîzma Demokratîk armanc dike ku avahiyeke aborî ya ku li hemberî qeyranên ekolojîk hestiyar be ava bike. Di vê çarçoveyê de, kooperatîfên herêmî çalakiyên aborî yên ku bandorên hawirdorê kêm dike û karanîna çavkaniyên domdar pêşve dike pêş dixe. Konfederalîzma Demokratîk li ser dabînkirina edaleta aborî û pêşxistina wekheviyê difikire. Armanca kooperatîfên komunan kêmkirina newekheviya civakî ye bi dabînkirina parvekirina qezencê û parvekirina adil a çavkaniyan. Ev avahî rê li ber navendîbûna hêza aborî digire û bandora gelê herêmê li ser biryarên aborî zêde dike.

 

Rêxistinên sîwan û torê yên kevneşopî bi giştî li ser bingeha nêzîkatiyek navendîparêz in û şêwazek rêveberiya jorîn nîşan didin. Van avahiyan ji hêla elîtan ve têne kontrol kirin û meyldar in ku dengê gelê herêmê sînordar bikin. Li aliyê din konfederalîzma demokratîk vê hiyerarşiyê red dike, mafê xwerêveberiya civakên herêmî diparêze û tevlîbûna rasterast teşwîq dike. Ev model zexta desthilatdariya navendî dişkîne, dihêle ku mirov zêdetir li ser pirsgirêkên xwe xwedî derbikevin û xweseriya herêmî xurt bike.

 

Konfederalîzma Demokratîk cihêrengiya etnîkî, olî û çandî hembêz dike, mafê her civakê yê xweîfadekirin û temsîliyetê qebûl dike. Diyalog û hevgirtinê di navbera civakan de teşwîq dike û di heman demê de dihêle ku nasnameyên cihê bi hev re bijîn. Rastiya ku strukturên kevneşopî bi gelemperî homojen in, dihêle ku ew nikaribin bi têrkerî cihêrengiya civakî temsîl bikin, û ev dibe ku rê li ber bihîstina dengên hin koman bigire. Konfederalîzma Demokratîk bi dîtina cudahiyan weke dewlemendiyek armanc dike ku avahiyeke civakî ya tevde ava bike. 

 

Di encamê de, konfederalîzma demokratîk alternatîfeke xurt ji pêkhateyên navendîparêz û hiyerarşîk re pêşkêş dike. Armanc dike ku bi hêmanên wekî beşdariya herêmî, nûnertiya rasterast û qebûlkirina cihêrengiyê civakeke adiltir û demokratîktir biafirîne.

 

Avabûna têkiliyên Konfederalîzma Demokratîk ya navbera sazbûnên otonom

 

Krîzên kûr ên civakî û aborî yên ku ji aliyê kapîtalîzma gerdûnî ve pêk tên, dibe sedem ku daxwazên beşdariya demokratîk û dadmendiya civakî her ku diçe zêde dibin. Di vê çarçoveyê de pêkhateyên xweser di qada siyasî ya îroyîn de cihek girîng girtine, weke ronîkirina hewldanên civakên herêmî yên ji bo xwe bi rêve bibin û çarenûsa xwe diyar bikin. Damezrandinên xweser avahîyên ku rêvebirîya xwe, ji desthilatdarîyên navendî serbixwe pêk tînin, û dînamîkên herêmî didin pêş. Yek ji armanca vê gotarê jî nîqaşkirina avakirina têkiliyên konfederal ên demokratîk a di navbera pêkhateyên xweser de û çandeke nû ya tevlibûnê ya ji bo pêşketina domdar a van têkiliyan pêwîst e. 

Konfederalîzma demokratîk û pêkhateyên xweser di warê rêxistinbûn û şêwazên rêveberiyê yên civakî de xwedî wekhevî û cudahiyên girîng in. Têgihîştina têkiliyên di navbera van her du têgehan de ji bo afirandina çandek nû ya têkiliyan bingehek girîng peyda dike. Hem konfederalîzma demokratîk û hem jî pêkhateyên xweser mafê xwerêveberiya civakên herêmî diparêzin. 

 

Van pêkhateyan demokrasiya beşdariyê bi pêşengiya serxwebûna civakan û karîna wan a biryardana xwe ya li dijî destwerdana desthilatdariya navendî pêş dixe. Girîngiyê dide beşdarbûna çalak a kes û civakan di pêvajoyên biryardanê de.  Konfederalîzma demokratîk û pêkhateyên xweser çanda hevgirtin û hevkariya di navbera civakan de pêş dixe. Lêgerîna çareseriya pirsgirêkên hevpar ên civakên cuda bi hev re têkiliyên civakî xurt dike. Piştgiriya cihêrengiya çandî û nasnameyên cihê dike. Bi naskirina mafên çandî û civakî yên civakan, vê cihêrengiyê weke dewlemendiyê dibînin.

 

Digel ku konfederalîzma demokratîk bi giştî di nav avabûna siyasî ya berfireh de cih digire, pêkhateyên xweser dikarin bi serê xwe di astek herêmî de hebin. Digel ku konfederalîzma demokratîk bi gelemperî di çarçoveyek destûrî an qanûnî de tê teşe kirin, avahiyên xweser carinan dikarin wekî pêkhateyên nermtir hebin.  Digel ku konfederalîzma demokratîk armanc dike ku bigihîje armancên civakî û siyasî yên berfireh, pêkhateyên xweser bi gelemperî li ser pêşxistina çareseriyên hewcedariyên civakek taybetî radiwestin. Dema ku strukturên xweser ji bo bersivdana pirsgirêkan di asta herêmî de çêdibin, konfederalîzm jî dibe ku peydakirina entegrasyona siyasî ya berfireh pêk bîne. 

 

Modela konfederalîzma demokratîk alternatîfeke şoreşgerî pêşkêş dike ku navenda wê xweseriya civakî û beşdariya demokratîk e. Konfederalîzma Demokratîk ne tenê mafê çarenivîsa takekes û civakan diparêze; Her wiha îdîa dike ku civakek li ser bingehên wekhevî, edalet û hevgirtinê hatiye avakirin. Rêxistinên xweser di vê têkoşînê de li hemberî desthilatdariya navendî lêgerîna serxwebûnê xurt dikin, di asta herêmî de pêvajoyên biryargirtinê xurt dikin û hevgirtina civakî zêde dikin. 

 

Nîşe: Berdewama nivîsê hefteya pêş bi ser navê ‘Tecrubeyên Tirkiye û Bakurê Kurdistanê’ bê weşandin.