Bölge Hapishaneleri Raporu: Birçok hak ihlali yaşanıyor
- 13:26 13 Mart 2025
- Hukuk
AMED - Amed Barosu, ÖHD Amed Şubesi ve TUAYDER tarafından hazırlanan “Bölge Hapishaneleri Raporu”nda cezaevlerinde büyük ölçüde yaşanan hak ihlalleri ve uygulanan hukuksuzluk dikkat çekti.
Amed Barosu, Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD) Amed Şubesi ve Tutuklu ve Hükümlü Ailelerle Yardımlaşma Derneği (TUAYDER), hazırladıkları “Bölge Hapishaneleri Raporu”nu, Amed Barosu adli yardım binasında düzenlediği basın toplantısıyla açıkladı. Toplantıya birçok avukat katılırken, raporu Amed Barosu Cezaevi Komisyonu Sekreteri Ahmet Güler okudu.
Ahmet Güler, üç kenti içeren ve 16 cezaevine ilişkin hazırladıkları rapor için şu ifadeleri kullandı: “Diyarbakır Barosu, Özgürlük İçin Hukukçular Derneği Diyarbakır Şubesi, Diyarbakır Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Yardımlaşma Derneği ve İnsan Hakları Derneği Diyarbakır Şubesi’ne mahpuslar ve yakınları tarafından gerek yüz yüze gerekse de mektup ve faks yoluyla yapılan başvurular üzerine yaşanan hak ihlallerinin tespiti ve raporlama çalışmaları kapsamında 2025 yılının Ocak ve Şubat ayları içerisinde Diyarbakır Kampüs Hapishaneleri, Elazığ Kampüs Hapishaneleri, Erzincan Yüksek Güvenlikli, Erzincan L Tipi ve Erzincan T Tipi Kapalı Hapishanelerine ziyaretler gerçekleştirilmiştir. Mahpuslar ve hapishane idareleriyle gerçekleştirilen görüşmeler ile tespitler raporlaştırılmıştır. Diyarbakır Kampüs Hapishaneleri (7), Elazığ Kampüs Hapishaneleri (5), Erzincan T Tipi Kapalı Hapishanesi, Erzincan L Tipi Kapalı Hapishanesi, Erzincan Kadın Kapalı Hapishanesi, Erzincan Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi olmak üzere toplam 16 hapishaneye 40’tan fazla ziyaret gerçekleştirilmiştir. Rapor, gerçekleştirilen ziyaretler ve görüşmeler neticesinde heyetin gözlem ve tespitlerine dayanmaktadır” dedi.
Ahmet Güler daha sonra raporda yer alan tespit ve gözlemleri okudu.
Raporda yer alan tespit ve gözlemler şunlar:
“Diyarbakır 1 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi
*Revirde ve sevklerde taleplerin geciktirildiği; bu durumun özellikle hasta mahpusların devam eden tedavilerinde gecikmeler yaşanmasına sebebiyet verdiği,
*Mahpuslara kargo ile gelen kırtasiye ürünlerinin teslim edilmediği,
*Sosyal etkinliklerin güvenlik, yer ve personel eksikliği gerekçe gösterilerek kısıtlandığı,
*Mahpusların ailelerinden uzak hapishanelere sevklerinin gerçekleştirildiği; sevk edilen mahpusların eşyalarını almalarına izin verilmediği ve bu sevklerin gerekçesinin açıklanmadığı,
Diyarbakır 2 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi
*İnfaz koruma memurları tarafından 20.12.2024 tarihinde bazı mahpusların işkence ve kötü muameleye maruz bırakıldıkları aileleri tarafından yapılan başvurular neticesinde öğrenilmiştir. Yapılan başvurular üzerine ilgili hapishanedeki mahpuslarla görüşmeler gerçekleştirilmiştir. İşkence ve kötü muamele iddiasında bulunan mahpusların disiplin soruşturmasına maruz bırakıldığı ve ailelerinden uzak hapishanelere sevk edildikleri,
*Mahpuslara verilen yemeklerin besin değeri düşük ve kalitesiz olduğu; ayrıca porsiyonlarının yetersiz olduğu,
*Mahpusların hastane sevk taleplerinin geciktirildiği hatta aylarca kendilerine randevu verilmediği,
* Mahpusların aynı hapishanede bulunan diğer mahpuslarla haberleşmelerinin engellendiği,
* Mahpuslara ailelerinden gelen kargoların gerekçesiz bir şekilde verilmediği, bekletildiği veya gecikmeli olarak verildiği,
*Mahpusların hapishane idaresine gönderdikleri dilekçelere cevap verilmediği,
*Mahpusların sosyal etkinliklerinin açık görüş haftasına denk geldiği veya yer problemi olduğu gerekçeleriyle kısıtlandığı,
*Kantinde satılan ürünlerin pahalı olduğu ve ürünlere sürekli olarak zam yapıldığı,
*Mektup ve kargo fiyatlarının pahalı olduğu,
Diyarbakır 1 Nolu T Tipi Hapishanesi
*Hapishane imkânlarının kısıtlı olmasının gerekçe gösterilmesi nedeniyle sosyal etkinliklerin gerçekleştirilmediği,
Diyarbakır Kadın Kapalı Hapishanesi
*Mahpuslara verilen yemeklerde hijyen koşullarına uyulmadığı, yemeklerin besin değerinin düşük olduğu ve yağlı bir şekilde getirildiği, ,
*İdare ile sorunların çözümü konusunda diyalog kurulamadığı,
* Hapishaneye mahkeme ve hastane sebepleriyle giriş - çıkış yapıldığında hukuka aykırı aramalara maruz kalındığı; çıplak aramaya varacak uygulamaların devam ettiği,
*Oda aramalarının haftada birkaç defa gerçekleştiği ve gerekçesiz bir şekilde eşyalara el konulduğu,
*Mahpuslara gelen kitaplara ve dergilere herhangi bir yasaklama kaararı olmamasına rağmen el konulduğu,
*Mahpusların kurumlara, ailelerine, arkadaşlarına gönderdikleri mektup içeriklerinin sansürlendiği veya mektuplara el konulduğu,
*Mahpuslara açılan disiplin soruşturmalarında gözlem kurulu tarafından orantısız ve hukuksuz bir şekilde hücre cezalarının verildiği ve bu hücre cezalarının mahpusların infazlarının uzatılmasına/yanmasına sebebiyet verdiği,
*Mahpusların spor veya sohbet haklarının kullandırılmadığı ve hapishanede başlatılan kurs saatlerinin de görüş saatlerine denk getirildiği; bu nedenle mahpusların kurslardan faydalanamadıkları,
* Kantinde satılan ürünlerin fiyatlarının pahalı olduğu; mahpuslara hijyen paketinin verilmediği, sadece kalitesiz bir ped verildiği, bu pedleri kullanan mahpusların hastalandığı,
*Hastane sevklerinde çift kelepçe uygulamasının devam ettiği, doktor muayenesinde jandarma personelinin dışarı çıkarılmadığı, ayrıca hastaneye veya adliyeye giriş çıkışlarda bazı mahpusların işlemlerinin bitmesine rağmen saatlerce hapishaneye götürülmediği; çoğunlukla hapishane ring araçlarında kafes içindeki koltukta saatlerce bekletildikleri, personelin keyfine göre mahpusların hapishaneye götürüldükleri,
Erzincan Kadın Hapishanesi
*Hapishane yapısının modül sistemi şeklinde olduğundan diğer mahpuslarla ortak ortamda bulundukları saatlerin kısıtlandığı ve izolasyan altında tutuldukları, oda değiştirme taleplerinin reddedildiği,
*Sevk ile gelen mahpusların penceresiz, sekiz kişilik bölmeli, bölme içerisinde yalnızca oturulabilen ring araçlarıyla getirildiği,
*Mahpusların revire geç çıkartıldıkları,
*Mahpuslara gelen/giden mektupların Kürtçe olması halinde gerekçesiz bir şekilde bu mektupların 4-5 ay boyunca bekletilebildiği,
*Rutin oda aramalarının mahpusların eşyalarına zarar verecek bir boyutta yapıldığı,
*Resmi makamlara yazılan mektupların da okuma komisyonundan geçtiği ve başka hapishanelere gönderilen mektuplara ya el konulduğu ya da büyük bölümünün sansürlenerek verildiği,
*Mahpusların kaldıkları odada kapasitenin üstünde kişi barındırıldığı,
*Akşam saat 22.00 dan sonra koğuş kapıların hiçbir şekilde açılmadığı,
*Özellikle diş hastalıkları durumunda diş hekiminin mahpuslara yaklaşımının kötü olduğu,
Erzincan Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi
*Mahpusların tekli hücrelerde tutuldukları, odalarının büyüklüğünü mutfak banyo dahil olarak yaklaşık olarak 8*5 adım ve penceresinin yaklaşık 30*40 cm olduğu ve pencerenin önünün sık tellerle kapalı olduğu,
* Havalandırma saatlerinin 1 saat olduğu, süreli hapis cezaları olan ve hiçbir şekilde hücre disiplin cezası olmayan tüm mahpusların tekli hücrelerde infazlarının gerçekleştirildiği, aynı koridorda dahi üç dört kişi dışında kimsenin olmadığı, aynı koridordaki 2 ila 4 arasında değişen mahpuslarla havalandırmaya çıkabildikleri,
*Hapishanede 3 kişilik odalar bulunmasına rağmen herkesin tekli odada kalmaya zorlandığı ve 3 lü odaya geçme taleplerinin sürekli reddedildiği,
*Sevkle gelen mahpusların eşyalarının hepsinin verilmediği ve bu sebeple birçok eşya için yeniden alışveriş yapmak zorunda kaldıkları,
* Mahpusların yanlarında bulundurabilecekleri kitap sayısının 15 olduğu ve 3 tanesini idarenin kütüphanesinden alabildikleri, bir mahpusun odasında en fazla beş sayı gazete bulundurabildiği,
*Ortak alanda sohbet, etkinlik ve kurslardan faydalandırılmadıkları,
*Her hafta oda aramasının ve genel aramanın yapıldığını,
*Ailesi ile iletişime geçemeyen ekonomik destek alamayan yabancı uyruklu mahpuslara diğer mahpusların temel ihtiyaçlar için eşya hibesi yapılmasına idare tarafından izin verilmediği,
Erzincan L Tipi Hapishanesi
*Odaların önündeki koridorda ve havalandırmada kameraların olduğu ve havalandırma kapılarının 08:00’da açıldığı ve 18:30’da kapandığı,
*Haftalık on dakika telefon görüş hakkını kullanabildikleri,
*Kurumlara ve resmi makamlara gönderilmek istenen mektup ve dilekçelerin işleme alınmadığı,
*Ayda en az dört defa koğuş araması gerçekleştiği, aramaların eşyalar dağıtılarak ve yaka kamerası ile yapıldığı, odada kitaplardan aldıkları küçük yazılı notların da bulunmasına müsaade edilmediği,
*Hastaneye sevklerin gecikmeli olarak yapıldığı,
*Bir mahpusun yanında en fazla 5 kitap bulundurabildiği,
*Radyo kanallarının kısıtlı olduğu, haftada bir kere 1 saat spor yapma hakkı verildiği, onun dışında ortak alanda 5 aydır herhangi bir kurs etkinlik imkanı tanınmadığı,
*Ziyaretçi görüşlerinin 45 dk olarak uygulandığı, görüşlerde mahpusların kendi ailesine dahi sarılmasına izin verilmediği, görüşlere çıkarken yiyecek ve içecek götürülmesine izin verilmediği,
Erzincan T Tipi Hapishanesi
*Odadaki kişi sayısına göre mahpuslara eksik sandalye verildiği,
*Havalandırma kapılarının sabah 7.30 dan akşam gün batımına kadar açık tutulduğu,
*Bir mahpusun yanında bulundurabileceği kitap kotasının 7 olduğu, 3 kitabın idarenin kütüphanesinden alınabildiği, TV’de 52 kanal olduğu, gazetelerin zamanında verilmediği, haftas onları gazetelerin verilmediği, yaklaşık 2 yıldır gazetelerin sansürlü bir şekilde verildiği; ancak yapılan şikâyetlerden sonra sansürün azaltıldığı,
*Ayda 3 defa kapalı, 1 defa da 45 dakikalık açık spor salonunda spor yapma hakkı verildiği, bunun dışında mahpuslara tanınan başkaca bir faaliyetin bulunmaduığı,
Elazığ T Tipi Kadın Kapalı Hapishanesi
*Hapishanenin T tipi şeklinde inşa edildiği ve hapishanede çok sayıda erkek mahpusun bulunduğu,
*Havalandırmaların üstünün mazgallarla kapalı olduğu,
* İdarenin mahpusların sorunları ifade etmek amacıyla ilettiği görüşme taleplerine hiçbir şekilde cevap verilmediği,
*Koğuş aramalarının çok sıklıkla yapıldığı, kişisel ihtiyaçlar doğrultusunda alınan birçok eşyaya izin verilmediği,
*TV kanallarının çok az olduğu, hapishanede erkek mahpusların yoğunlukta olması sebebiyle yalnızca spor kanallarının verildiği,
*Yemeklerin hem besin değerlerinin düşük olduğu hem de porsiyon olarak yetersiz miktarda olduğu,
*Hastane muayenelerinde kelepçeli muayene dayatmasının olduğu,
*Görüş saatinin 45 dakika olduğu, bununla birlikte Cuma günü açık görüş yapıldığı, Cuma namazı gerekçe gösterilerek görüşçülerin aramasının uzatıldığı,
Elazığ 2 Nolu Yüksek Güvenlikli Hapishanesi
*Hastane sevklerinin 4-5 ay geciktirildiği, mahpusların sevklerinin bekletilmesi sebebiyle sağlık sorunlarının ağırlaştığı,
*Dış kantinden sadece sebze ve meyve alınabildiği,
*Hapishane idaresiyle görüşme taleplerinin kabul edilmediği; oda değişikliği vb. talepler konusunda da yine idarenin mahpuslarla görüşmedikleri,
*Hapishanede TV kanalları, kitap, dergi vb. konularda kısıtlamaların olduğu, yayınlar konusunda sorun yaşandığı, dış dünyayla olan iletişimlerinin kısıtlandığı,
*Revir taleplerinin geç yerine getirildiği, başka hapishanelere sevk taleplerinin reddedildiği ve oda aramalarının sıklıkla idare tarafından gerçekleştirildiği,
*Sosyal etkinlikler ve spor aktivitelerinin yine sınırlı olduğu, pandemi bitmesine rağmen kısıtlamaların devam ettiği, sadece haftada bir olacak şekilde sohbet ve spor faaliyetlerine izin verildiği ve aktivitelerin de sadece belli odalarla yapılmasına izin verildiği,
Elazığ 1 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi
*Neredeyse her hafta oda araması yapıldığı, bazen haftada iki defa da oda araması yapıldığı, bu aramalar sırasında eşyaların dağıtıldığı ve infaz koruma memurlarının hoyratça davrandıkları,
*Talep edilen Yeni Yaşam ve Evrensel gibi gazetelerin kendilerine verilmediği, dışarıdan dergi alma taleplerinin reddedildiği, yalnızca idarenin listelerinde bulunan dergilerin talep edilebileceği,
*Kursların neredeyse hiç açılmadığı; yalnızca zaman zaman bazı kursların açıldığı ancak burada da sayı sınırının idare tarafından konulduğu; gerekçe olarak ise halk eğitimin personel eksikliğinin olduğunu taraflarına bildirdiği,
*Spor ve sohbet hakkının çok kısıtlı olduğu; bayram, resmi tatil ve benzeri günlerde ise spor ve sohbet hakkının engellendiği ve açık görüşlerin olduğu günlerde spor hakkının engellendiği,
*Kürtçe kitapların verilmediği, Kürtçe kitaplarla ilgili tercüman parası istendiği, kitap sınırlamasının genel olarak 7 olarak belirlendiği ve 2 ayda bir değişim hakkının olduğu, Kürtçe mektup gönderilmek istendiğinde bunun engellendiği,
*Sıcak su miktarının 50 litre olarak sınırlandırıldığı ve her odada 3 kişi olduğundan dolayı odanın sıcak su limitinin 150 litre olduğu ve bunun yeteri olmadığı
*Mahpusların diş hastanesine sevklerin çok geç yapıldığı,
*İdare ve gözlem kurulu kararları ile gerekçesiz bir şekilde mahpusların infazlarının uzatıldığı,
Elazığ E Tipi Güvenlik Kapalı Hapishanesi
*Banyo yapmak için duşa girildiğinde sıcak suyun bir anda kesildiği; hapishanede siyasi nedenlerle tutulan bir mahpusun adli mahpuslarla birlikte tutulduğu için ölüm orucuna başladığı,
*Bu hapishanede tutulan bir mahpusun konulduğu odada bulunan iki mahpus tarafından ölümle tehdit edildiği; bu kişiler hakkında bu fiilleri nedeniyle herhangi bir işlem yapılmadığı, şikayet dilekçelerinin ise infaz koruma memurları tarafından alınmadığı,
*Hapishanede tutulan bazı mahpuslara ayrımcı yaklaşımların olduğu,
R Tipi Kapalı Hapishanesi
*Ağır hasta mahpusların banyo ve kişisel temizliğini tek başlarına yapamadıkları, hasta bakıcıların ise neredeyse ayda 1 defa banyo yaptırdıkları; hasta bakıcıların, bu süreçte hasta mahpuslara yardımcı olmadığı ve hijyen ürünlerinin az verildiği,
*Kantinde satılan ürünlerin çeşitli olmadığı ve ürünlerin pahalı satıldığı, hasta mahpusların diyet listesinde belirtilen yemekleri yemesi gerekmesine rağmen diğer mahpuslarla aynı yemeğin kendilerine verildiği,
*Mahpusların hastaneye sevklerinin yapıldığı ancak sonuçlarının mahpuslara bildirilmediği,
*İnfaz koruma memurlarının ve idarenin mahpuslara karşı tavırlarının kötü olduğu; mahpuslara verilmesi gereken ilaç yerine farklı ilaçların verildiği,
*Bir mahpusun tekerlekli sandalye kullanması ile ilgili raporu bulunmasına rağmen idare tarafından kendisine bu imkanının sağlanmadığı,
*Hapishanede elektrik ücretinin mahpuslardan tahsil edildiği,
* Bazı mahpusların beyanına göre hapishanede bazı hasta mahpuslara işkence ve kötü muamelede bulunulduğu; özellikle adli mahpusların bu uygulamayla karşı karşıya kaldığı,
*Hapishanede TV’nin olduğunu ancak radyonun kendilerine verilmediği.”
Raporda öneriler ve tespitler şu şekilde:
“*Yasal ve uluslararası mevzuat, evrensel hukuk ilkeleri ile birlikte göz önüne alındığında; tespit edilen işkence yasağı, sağlık ve tedavi hakkı, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, haberleşme özgürlüğü, ifade özgürlüğü ihlallerinin sebebi olan hapishane idaresi ve personeli uygulamalarının ve eylemlerinin sonlandırılması ve idarenin pozitif yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmektedir. Hapishanelerde mahpuslara yönelik hukuka aykırı tutum ve davranışta bulunan görevliler hakkında etkin soruşturma mekanizmaları işletilmelidir.
*Hapishanelerde yaşanan sorunlar hakkında ilgili ulusal ve uluslararası kurumlara bilgilendirilme ve gerekli başvuruların yapılması gerekmektedir.
* Ağır hasta mahpusların yaşamlarını tek başına idame ettirememelerinden kaynaklı olarak serbest bırakılarak infazları ertelenmeli, tutuklu olanlar serbest bırakılmalıdır. Hasta mahpusların değerlendirmeleri her koşulda sadece klinik yaklaşım ile değerlendirilmeli, alıkonulmasının uygun olmadığına dair tıbbi raporları olan mahpuslar ivedilikle salıverilmelidir. İnfaz Kanunun 16. Maddesi hasta mahpusların ihtiyacı doğrultusunda değiştirilmelidir.
* Hastane sevklerinde ağız içi araması uygulaması gibi tacize varan aramaların yapılması ve mahpusların bu uygulamaları kabul etmemesi sebebiyle hapishane idarelerince aylardan beri onlarca hasta mahpusun hastane sevkleri engellenmektedir. İnsanlık onuru ile bağdaşmayan ağız içi arama uygulamasına ve diğer yasaklı arama usullerine derhal son verilmeli, hasta mahpusların hastaneye sevkleri sağlanmalıdır.
*Mahpusların yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmesi sağlanmalı, vitamin takviyesi yapılmalıdır. Bunun yanı sıra gerek hasta mahpusların gerekse de vejeteryan olan mahpusların yemek düzenlerine dikkat edilmeli, yememeleri gereken yemekleri, gıdaları tüket tüketmeleri noktasında baskı ve zorlama yapılmamalı, buna dair yükümlülüklerini yerine getirmeleri gerekmektedir.
*Hapishanelerde düzenli ve yeterli sayıda sağlık personelinin bulunması (sayının artırılması) sağlanmalıdır. Mahpusların sağlık kurumlarına ve hastanelere ring araçlarıyla değil daha hijyenik ve sağlığa uygun araçlarla taşınması sağlanmalıdır. Birçok hapishanede en temel ihtiyaçlardan olan su ihtiyacının uzun süredir çözümlenememesi sağlığa erişim hakkının ihlali boyutuna varmıştır.
*Mahpusların kişisel temizliği için acilen hijyen malzemelerine ücretsiz olarak erişimi sağlanmalı ve öncelikli olarak su sorununun çözülmesi gerekmektedir. Hapishanelerde kalan mahpusların sağlıklı bir ortamda kalmaları için gerekli temizlik araçları kendilerine verilmeli; olası hastalıkları ve salgınları önlemek amacıyla temizlik ve sağlık konularında titiz davranılması gerekmektedir.
*Mahpusların iletişim ve yazılı başvuruları konusunda yaşadıkları sorunların çözümü sağlanmalı, hapishanelerde yaşanan olağanüstü durumlarda (son süreçte cezaevlerinde yapılan sevk/sürgünler ve bulaşıcı hastalıklar vb.) mahpusların, aileleri ve avukatları ile sağlıklı iletişim kurabilmelerinin koşulları oluşturulmalıdır.
*Mahpuslara ve ziyaretçilerine ulusal ve uluslararası mevzuatın gereği olarak insan onuruna yaraşır bir muamele gösterilmeli; güvenlik gerekçesiyle dahi olsa hapishane girişlerinde yapılan aramalar onur kırıcı olmamalıdır. Söz konusu uygulamayı gerçekleştiren personeller hakkında yasal işlemler ilgili hapishane savcılığıyla gerçekleştirilmelidir.
*Mahpusların hapishane koşullarında sosyalleşebilmeleri, infaz sürelerinde sosyal ilişkilerden kopmamaları, bedensel ve ruhsal sağlıkları açısından ortak alan faaliyetleri büyük önem arz etmektedir.
*Mahpusların beden ve ruh sağlıklarının korunabilmesi için mahpusların uzun süre veya süresiz sosyal yalıtılmışlığa ve yalnızlığa maruz bırakılmamaları gerekmektedir. Pandemi ile birlikte başlayan süreçte mahpusların ortak alan faaliyetlerinin yaptırılmaması mahpusların içinde bulunduğu tecrit koşullarının ağırlaşmasına neden olmuştur.
*Hapishanelerde mahpuslara yönelik işkence ve kötü muamele uygulamalarından derhal vazgeçilmeli; hukuka aykırı fiiller gerçekleştiren kamu görevlileri hakkında etkin soruşturma mekanizmaları işletilmelidir. İnceleme yapan kurum üyeleri ve yetkilileri; hapishane rejimi, fiziki koşullar ve mahpuslara uygulanan hukuka aykırı muameleler hakkında etkili bir idari ve yargısal denetim sağlanması gerektiğini tespit etmiştir.
*İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezanın Önlenmesi Sözleşmesi Seçmeli Protokolüne uygun şekilde ‘bağımsız’ ulusal denetim mekanizmalarının oluşturulması için hükümeti derhal gerekli çalışmaları başlatmaya davet etmektedir.”