Rozerîn Gultekîn 

 

STENBOL - Cinîyê ke hemverê Peymana Lozanî de venga awankerdişê cuyêka newe ya zemînê têkoşînê hempar ê şaran de kerd û dîyar kerdî ke çareserî bi pêameyîşê komarêke demokratîk do pê bêro. 

 

100ine serrgêra Peymana Lozanî ya binê nameyê ‘aştîye’ de ame meşrûkerdiş û polîtîkayê înkar û asmîlîasyonî şaran rê ferz kerd, seba awankerdişê cuya newe, her çar hetê dinya de xebatê cîya pê ameyî. Bi xususî şarê ke çin ame hesibnayîş bi waştiş û vengdayîşî ameyî têhet. Yew bernameyî ra panelê bi sernameyê ‘Seserre de Lozan: Muhasebe û îmkan’  yê 30ê Temmuze de Şîşlîyê Stenbolî de hetê Kongreya Demokratîke ya Şaran (HDK) ra pê amebi. Her hetî ra kesî tewrê panelî bî û bi panelî fikriyatê komara demokratîke ame reynakerdiş.

Rojnameger Saîme Oguzhan û Fusun Çelîker a ke netîceyê mubadeleyê Yunanîstanî de keyeyê ci amebi koçberkerdiş, derheqê tesîrê Lozanî de ercnayîş kerd.

 

Çareserî komara demokratîke ya

 

Rojnameger Saîme Oguzhan da zanayîş ke Lozan hetê serdestan ra sey peymana aştîye ameyo  binamekerdiş la no rastî nîşan nêdano û wina vat: “Lozan parçebîyayîş û kaos ardo. Wexto ke Lozan yeno munaqeşekerdiş, ganî merdimî xo biresnê tarîxê rast ê şaran û netewan. Werrekna Lozanî aştî biardêne. Çerkez, Armenî û Suryaniyan heqê xo girewt. No seba şarê bînan derbazdar nîyo. Kurdan bi ziwanê xo perwerde nêgirewtî. Ez Lozanî sey aştî nêvînena. Yê ke vînenê zî ez cipersayena. Lazimî bi sîstemêk baş ê cuya hempar esta. No zî bi komara demokratîke bi teslîmkerdişê heqê şaran mumkin o.”

 

Seba mutabakatêk newe venga têkoşînê hempar 

 

Saîmeye dewamê qiseykerdişê xo de ard ziwan ke ganî şar wayîrê heq bî ke qederê xo bi xo tayîn bikerê û wina dewam kerd: “Badê 100 serrî ganî şar cuya xo awan bikero. Komel, roşnvîr, sîyasî ganî her kes bêro têkişt û mutabakatêk newe bêro awankerdiş. Ganî no ne DYA ne Fransa, ne zî Îngîlîstanî rê bêro verdayîş. Ganî şarê nê welatî bêrî têkişt û pêbikerê. Ez venga têkoşînê hempar kena.” 

 

Polîtîkayê qirkerdişê Lozanî   

 

Fusun Çelîkere da zanayîş ke Peymana Lozanî reyde dayîka aye bi zorî Yewnanîstanî ra koçberê Tirkîya bîya û pîyê aye yê Çerkez zî bi polîtîkaya asîmîlasyonî reyde ameyo rî bi rî. Fusune wina domna: “Sîstemê perwerdeyî yê Tirkîya de Lozan sey hîkayeya serkewtişî yeno binamekerdiş. La seba mi û keyeyê mi hîkayeyê bi dejin hewêneno. Hetê keyeyê mi dejê ke antî vera seba xo pawitişî bi ziwanê qisey kenê. Tutîya ma raştê wextê ‘welatî tirkî wa qisey bikero’ ame. Coka ra ma ziwanê dayîke nêmusayî. Ziwanê her di hetan çinî bî. Ma tutîya xo de raştê bêtêduştî ameyî û vatêne ‘toximê yewnan’." 

 

‘Peymana Lozanî dişmenê heme nasnameyan o’ 

 

Fusuna ke herra xo ra ameya dûrîvistiş, bi Lozanî reyde ziwanê xo nêmusaya, kewta peynîya wextê verê cû û seba cigêrayîşkerdişê mubadeleyî weqf awan kerdî. Fusune qiseykerdişê xo de wina vat: “Embazêk ma seba ke ma şîyayeyê xo bimusî ma 5 kesan ard têhet û ma Weqfê Mubadiyê Lozanî awan kerd. Ma tîya de Mubadele ser de cigêrayîş kenê. Ma bi merdimê ke şîyî Yewnanîstanî reyde pêvînayîş kerd. Ê hema ma ra zêde dej antî. Ma babeta mubadeleya Lozanî de xeylê malumatan girewt. Peymana Lozanî dişmenîya heme nasnameyan o. Seba Laz, Çerkez, Suryanî bîyo zext. Înan ser de zext kerdî. Polîtîkayê înkar û îmhayî vistî dewre. Ez venga têkoşînî bi heme şaranê bindestan kena. Seba komarêke demokratîke ganî têkoşînêk yewbîyaye yê şaranê bindestan pê bêro.”