Şehrîban Aslan

 

AMED - Yew avûkata Baroyê Amedî Cansel Talay, bale ant serê polîtîkayê hemverê cinîyan û vat: “Îqtîdar û rêxistinê dînî, bi pêroyî serê bedenê cinî ameyo awankerdiş û nê serdestî wazenê serê pêro komelî de vila bikerê.”

 

Welat de qetilkerdişê cinîyan dewam keno û îqtîdar tu tedbîr nêgîno. Îqtîdar eksê ci cesaret dano camêrdan û cinîyan keno hedef.  Merdim Çeleyê 2022ine ra heta teşrîna peyêne 2022ine nimûneyê tewr pîl ê qetilkerdişê seyan cinîyan vînenê. Komeleyê cinîyan ameyî padayîş, Peymana Stenbolî ameye feshkerdiş û dewaya Platformê Ma do Kiştişê Cinîyan Vindarnê (KCDP) her çî eşkere mojneno.

 

Endama Merkezê Heqê Merdiman ê Baroyê Amedî avûkate Cansel Talay polîtîkayê derheqê cinîyan de ercna.

 

‘Cinîyan bêumud kenê’

 

Cansele dîyar kerd ke ci de Baroyê Amedî zî esto sey Torra Têkoşînê hemverê Şîdetî de aşma teşrîna peyêne de raporêkê weşêna û hûmara ci rayaumumî ra pare kerdî. Cansele wina vat: “Demo ke merdim çeteleyan rê ewnîyeno hukm, çapemenî û STK seba vindarnayîşê kiştişê cinîyan xeylêk muhîm ê. Hûmara qetilkerdişê cinîyan ke vejênê werte xeylêk bi xof ê. Heta nika 300 ra zêdeyêr cinî qetil bî û eke no polîtîka wina dewam bikero, heta peynîya aşma kanûne do hûmare zêdeyêr bo. Belê, ma têkoşîn kenê, ma 25ê Teşrîna Peyêne de xeylêk çalakî kerd. Ma Meydanê Dagkapi de  buroşur vila kerdî. La mi cinîyan reyde dî; belê vanê xeylêk îmkan estê, hukm û derfet û merciyê serdayîşî estê, la xeylêk cinîy emnîyetî û edlîyeyî yenê agêrayîş estê. Cinîyê ke şîdet înan rê yeno kerdiş, polîsan gêrenê la nîm saete dima yenê. Şina dozgerî vana, ez  yena tehdîdkerdiş. Xeylêk cinî muracatê dozgerî kenê û yenê qetilkerdiş estê. Gama ke çapemenî de nê yenê vînayîş, bêşik cinîyan reyde umud qedêno.”

 

‘Her tim hîn kesî persenê?’

 

Cansele dîyar kerd ke ê hewl danê xo biresnê cinîyanê ciwanan û wina vat: “No çiqas bêro musnayîş, do vila bibo. Her ke bêro musnayîş merdimî eşkenê tewr bibê û paştdayîş bidê. Seba hêrişê hemverê cinîyan de kêm bibo ganî ma paştdayîş de bê, ma yewbînan ra agahdar bê. Têkoşînê çapemenî û STKyan bi erj o. Demo ke ma vînenê ke hîn kesî vengê cinîyan danê eşnawitiş, umud zî awan beno.”

 

‘Cinî benê hedef’

 

Cansele bale ant serê fehsihkerdişê peymana Stenbolî, dewaya padayîşê KCDPyî, padayîşê sazgehê cinîyan û wina reaksîyon mojna û vat: “Îqtîdar vano ma keye pawenê. Wazenê cinîya ke zanayîşê ci çin o, heqê vatişî zî çinbo, pêro cuya xo keye de derbaz bikero, vînenê. Nêwazenê cinî hetê ekonomî de xoser bê, cinî destveradayîşê nêfikrîyê, cuya kar ra biancê. Nimûne, cinîyê seba kurtajî muracat kenê, hetê dokotran ra yenê redkerdiş. Derûdor nê qebûl nêkeno. Çîyo ke ez vajî no yo. Îqtîdar wazeno ke serê bedenê cinîyan de serdestî awan bikero. Seba nê her ca de mudaxaleyê cinî keno û cinî keno hedef.”

 

‘Muxalîfetê tewr gird komeleyê cinîyan o’

 

Cansele wina dewam kerd: “Muxalîfetê tewr gird yê hemverê îqtîdarî komeleyê cinîyan ê. Çike derheqê babeta cinîye de tu îqtîdarêk reyde pêkerdiş çin o. Polîtîkaya înan hemverê ma de ya. Coka ra zî heta ke destê înan ra yeno hêriş kenê. Nimuneyê tewr gird zî feshkerdişê Pêkerdişê Stenbolî yo. Asayîş hemverê nê pêkerdişî de bî. Ez bîya şahid. Polis vanê ‘erê avûkat xanime şima wina vanî la nê rojan de derheqê embazêk ma yê polîs de muracatê sucî ame kerdiş û qanûnê 6284î pê ame. Cinî îftere erzenê.’ Wexto ke ma no qanûnî vîr anê hêrs benê. Fershkerdişê Pêkerdişê Stenbolî hetê muhafazakar û cemaetî de heyecanêk gird awan kerd.”

 

‘Ma zîhnîyetê wendekarê lîseyî dî’

 

Cansele dîyar kerd ke wextê unîversîte ra heta nê wextê zîhnîyet zêde çinî bî û vat: “Aye wext ma ferq kerdbî ke şaşîyê komelî hemverê cinîye de estî. Rêxistina ma aye wext xels bî. La nika xurt a. Hewteyê 25ê teşrîna peyêne de wendekarê unîversîte yê huqûqî waştiş m ara kerdî. Waştî ke ma cînsîyetê komel û Pêkerdişê Stenbolî vajî. Ma zî programêk hadre kerd û ma nê çîyî dî; Wendekarî ma ra hîna zêde babete ser de vindenî. Wendekarî vatî ‘ma zanê no şîdet o’. Ma şîyî lîseya Îmam Hatîpî. Bi taybetî qala şîdeto sanal û flortî bikerêne. Seba cinîyêk lîseyî na babete zaf muhîm a. No eşkeno tesîrê xo pêroyê cuye ser de bikero. Mi gore no averşîyayîş pêro netîceyê têkoşînê cinîye yo.”

 

‘Ganî ma hîna zêde bi umud bibê’

 

Cansele dewamê qiseykerdişê xo de nê ercnayîşan kerd: “Hemverê çîyê ke têkoşînê cinîyan dayo musnayîş de xesasîyetêk esto. coka ra ganî ma bi umud têbigêrî. Ganî ma hem bi hêrs hem zî bi umud bibî. Noqteya bîn ya muhîm zî esta. Destdergêya cemaetan vera şar hêrs bî. Yeno dîyîş ke dezgehê cemaetî seba cinîyan çend bi tehluke yî. Cinîyê ke bi deste cemaetî ameyî qetilkerdiş estî. Coka ra wexto ke na babete yena ercnayîş ganî têkilîya têkoşînê cinîyan bêra dîyîş. Hedîseyanê winasîyan de hema qerar yeno dayîş. Hele ke kerdox endamê asayîşî bo. Prosesê muhakemekerdişî bi lez yeno dîyîş.”

 

Cemaet hemkarîya îqtîdarî yo

 

Cansele peynîya qisyerkdişê xo de da zanyîş ke wezîfeyo ke keweno mile avûkatan ser taqîpkerdişê dosya û hemverê astengîyan de rayraberdişê têkoşînî yo û vat: “Badê têkoşînê merdim bi raştî rincan beno. Seba herême çi heyfo ke rewşe wina ya. La demê peyênan de bajaranê bînan de zî netîceyê wina virazîyayî. No zî nê çîyî mojneno; Na polîtîka êdî her ca de ya. Tena seba herême nîya. Her ca de cinî azad nîyî û vernîya înan yena girewtiş.”