Tirkîya de tevgerê cinîyan, babeta cinsîyetê komelî de bi kede û hewldayîşêko pîl rayîrêko xeylêk derg pey xo de verda yo. Babeta heqê cinîyan de destkewtişê girîng ameyî bidestkerdene. Polîtîkayê girîng yê ke têduştîyê cinsîyetê komelî hedef kerdêne, aver berdî. Babeta heqê qanûnî de, semedê eştişê gamê yê girîngî rayberî kerdî. Îmzekerdişê Pêkerdişê Stenbolî zî netîceyê têkoşînê cinîyan bi.

 

Gultan Kişanak*

 

Welatêko tewr tay rojane hîrê cinî hetê camêrdan ra yenê qetilkerdene; Pêkerdişê Stenbolî yê babeta vernîgirewtişê şîdetê serê cinîyan de berpirsyarî dano dewlete, gelo çira yeno betalkerdene? Pêkerdişo ke yeno dayene xeylêk eşkera û bi tehluke yo: "Serdestîyê camêrdan qebul bikerê, ê senîn biwazê wina biciwîyê, yan zî şima do şîdet bivînê, vernîgirewtişê nê şîdetî de wezîfeyê mi çin o."

 

Wa qet tîya û uca de nêancê; Amanco esas ê Pêkerdişê Stenbolî oyo ke dewletê hetgirî babeta vernîgirewtişê şîdetî hemverê cinîyan de, girewtişê her tewir tedbîrî de berpirsîyar ê. Bi qerarnameyêke wedaritişê nê pêerdişî; cesaret dayo camêrdan, atmosferêke ameyo meşrûkerdene, awan kerdo. Yê ke nê qerarî girewti zî, tîya ra tepya kiştişê cinîyan de berpirsîyar bêrê vînayîş, wa qet gerre nêkerê. Tu îzahatê peyser antişê pêkerdişo ke 10 serrî yo yeno caardene de çin o.

 

Îqtîdar ke heta nika babeta vernîgirewtişê şîdetê serê cinîyan de berpirsyarîyê xo bi ca nêardo; bi nê hemleyî maskeyê xo veto û rîyê xo yê rast ramojna yo. No rîyê ke ma vînenê, rewşa bê maskeyî yê serdestîyê camêrdan o.

 

Tirkîya de tevgerê cinîyan, babeta têduştîyê koemlî de, bi ked û hewldayîşêko pî rayîrêke zaf derg pey xo de verda yo. Babeta heqê cinîyan de destkewtişê girîng ameyî bidestkerdene. Polîtîkayê girîng yê ke têduştîyê cinsîyê komelî hedef kerdêne, aver berdî. Babeta heqê qanûnî de, semedê eştişê gamê girîng rayberî kerdî. Îmzakerdişê Pêkerdişê Stenbolî zî netîceyê têkoşînê cinîyan bi.

 

La îqtîdar bi pêroyî, averbîyayîşê demokratîkî hezm nêkerd, bunyeyê înan nêwedarna. 2015 ra heta nika, kewt mîyanê hewldayîşê ke heqê demokratîkî werte ra wedarnê. Rojnamegeran, akademîsyenan, roşnvîran, partîyê sîyasî, sendîka, rêxistinê komelî, komelê sivîl, saziyê muxalefetê demokratîkî, polîtîkayê pelçiqnayîşî û tedayî pare xo girewtî. Destkewtişê cinîyan zî kerdî hedefê xo. Sazgehê cinîyan ameyî padayîş, naskerdişê têduştîyê komelî belgeyê fermîyan wedarnayî. Hîn heqê qanûnî yê ke cinîyan qezenc kerdibi (heqê nefeqe û kurtajî, qedexekerdişê zewacî yê emrê qij de) bî hedef; la rastê xoverdayîşê cinîyan ameyî. Na nuqta de îqtîdar kewt mîyanê ters û endîşeyî; hemverê heqê cinîyan de derbeyo pîl ê ewil virazya. Betalkerdişê Pêkerdişê Stenbolî. No hemleyêke ramojneno pêro destkewtişê cinîyan binê tehluke de yo.

 

Vernîgirewtişê şîdetî serê cinî û tutan tena wezîfeyê cinîyan nîyo, wezîfeyê pêro komelî yo. Ma prosesêke sîyaseto neweyî ra derbaz benê; Muxalefeto ke vano hemverê îdarekerdişê otorîterî yo, bi îmtîhanê girîngî dir ameyo rî bi rî. Heqê cinîyan, heqo tewr sereyîn ê merdimayî yo. Partîyê sîyasî yê muxalîfî nêeşkenê bi çend vatişan babete derbaz bikerê. Muxalefet hemverê Pêkerdişê Stenbolî de bi berpirsyarîyêke dir ameyo rî bi rî. Vernîgirewtişê şîdet, tecawiz û qetilkerdişî, babeta wijdanî yê komelî û serê heme cîyayê sîyasî dir o.

 

Sewbîna erjê dînî û komelî nobedarayê kesî û îqtîdarî nîyo. Tu kes semedê îqtîdarê xo nêeşkeno bi erjan kay bikero. Pêkerdişo ke 10 serrî verê hemverê erjê ma nêbi, senîn bi ke ewro bi problem? Eke sîyaset reyke rayîr bido nê; do pêro erjê komelî û bawerî destê îqtîdarî de bibê kay. Demê peyîn de vatişê, ‘Beka’ yê ke êdî rayan înan rê nêano, vatişê, ‘dewa’ vetê vernî. Ganî sîyaseto demokratîk û wijdanê komelî, erjê bawerî, hesabê îqtîdarî rê nêbê hacet. Ganî destûr nêro dayene. Eke wazenê manîpulasyonê sîyasî yê bi zûran pir o û sîyaseto ke ameyo globalkerdene, veng vejê; ganî wayîrê Pêkerdişê Stenbolî vejê û vernîya nê bigîrê.

 

Pêkerdişê Stenbolî, cinî zî, tutan zî, demokrasî serê lingan de verdeno!

 

Zîndanê Tîpê Fyê Kandirayî