Derya Ceylan

 

MERKEZÊ XEBERAN - Pêşkêşkerdişê xeberan yê derheqê kiştiş û şîdetê hemverê cinîyan de persê sey, “To çira kişt?" û “Ti çira bi şîdetî dir rîbirî menda?" yenê kerdene. Çapemenî persê xo sebebê şîdetî awan kena û şîdet û kiştiş meşrû kena.

 

Ma her roje xeberê derheqê kiştiş, şîdet, taciz, tecawuz û hêrişan ser o wanenê, yan zî temaşe kenê. Çapemenîya dîyayîşkî de xeberê derheqê şîdetê vera cinîyan de her wext rêza çar yan zî panc de yenê dayene. Çapemanîya nuşteyî de zî tena eke cinîyêk ameya kiştene kenê xebere. Bi kilmî, merdim eşkeno vajo ke "Gama ke cinî yena kiştene" bena xebere.

 

Xeberê ke derheqê şîdetî cinîyan de yenê viraştene, her wext sebebê şîdetî yenê awankerdene. Çapemenîya nuşteyî de nê sebebî, manşetan de ca gênê. Çapemenîya dîyayîşkî de camêrdan ra wina pers kenê, "To çira kişt?", cinîyan ra zî, "Şima çira bi şîdetî dir rî bi rî mendî" persenê. Nê persî eslê xo de, yenê manaya awankerdişê sebeban. Çapemenîya nuşteyî de vatişê ke faîl beno manşet, seke; “Mêrdeyîyê mi qij fîna", “Mi hesûdî kerd û coka xeniqna", “Hişê mi sereyê mi ra şi" û ûsn. Bi nê metodî dir faîlan rê sebeban awan kenê û faîlan pawenê. Pêwa pawitişê faîlan zî ewnîyayîşê serdestîyê camêrdan û cinsîyetperestîyê mîyanê komelî de raver benê. Sewbîna tehdîdê faîlan yê sey, "Mi kênaya to kişt û ez o to zî bikişî" benê manşet. Bi no hawayî şîdeto bîyaye yeno meşrûkerdene.

 

Xeylêk nimûneyê bi no hewa estê. Nê manşetê ke yenê dayene, şîdetê camêrdan xurt kenê û mîyanê komelî de zî normalîze keno. Sewbîna rol zîhnîyetê serdest ê camêrdan mîyanê komelî de vejeno vernî. Ma eşkenê di nimûneyan bidê;

 

* 18ê gulana 2019 de Rojnameyê Bariş ê Kocaeli, xeberêke weşênabi. Xebere de wina amebi vatene: "Kocaelî de Ozgul Oturak seba ke xebera mêrdeyê xo Cemal Oturak nêkerd û şî keyeyê merdimanê xo, hetê Cemal Oturak ra bi darbeyê kardî ameye kiştene."

 

* 8ê teşrîna verêne 2020 de keyepelê xevberan ê Sonkale Îzmîrî zî xeberêke bi nê sernameyî de ame weşankerdene: "Îzmîr de cinîyêke kiştî. Dimayê çend saet ra dima do dewaya yewbînanan ra cîyabîyayîş netîce bibayîne..."

 

Her xebere de nûqteya tewr balkêş zî fotografê ke verê yewbînan dir antibî, ameybî dayene. Reyna sebebê kiştişî vernî de bi û şîdet bi çekuyê ke ameyê nuştene, ameyîne  normalîzekerdene. Raste rast xeberanê xo de nêvanê, "Merg heq kerde bî" la fehmê xo reyan bi manşet û viraştişê xeberan de ardêne ziwan. Mesajê xo bi "nimte" ardêne ziwan.

 

"Ez ekonomîya xoser wazena", "Ez wazena dewaya cîyabîyayîşî aebikerî" û "Ez wazena biciwîyî" hetê çapemenî ra seke sebebê kiştişî yeno ramojnayîş.

 

Labelê ganî çapemenî seba têduştîyê mabêne cinî û camêrdan de hemverê şîdet û kiştişê cinîyan de û cîyayîya hemverê cinîyan têkoşînêk bido. Seba ke berpirsiyarîyêk wina esto.