Safiye Alagaş

 

AMED - Tirkîya ke bi mîlyonan şarê cîya yê sey kurd, laz, ermenî, boşnak, gurcî, çerkez, pomak, arnavut, hemşîn, rûm, suryanî, asurî, ereb, roman cuyenê, ziwanê kurdî zî tede bi desan ziwanî bi hawayêke fermî nînê naskerdiş û heqê perwerde ê bi ziwanê maye zî yenê astengkerdiş. Yew ê ziwanan ra kurdî ke rastê asîmîlasyonî yeno, teda yê V û K ser dewam kenê.

 

Hetê UNESCO (Rêxistinê Kultur, Huner û Perwerdê yê Netewê Yewbîyaye) ra 21ê Sibata 1999 de Roja Ziwanê Dayike ame îlankerdiş û her serre xeylê welatan de bi  bernameyê cîya yeno pîrozkerdiş. 21ê Sibate de xeylê welatan bi amancê ziwanê dayîke bêro cuyayîş bername yenê organîzkerdiş û bale ancenê serê ziwanê ke ver bi çinbîyayîşî de yê. Goreyê dayeyê UNESCOyî dinya de  2 hezar û 500 ziwan û Tirkîya de zî 18 ziwan bi xetereyê çinbîyayîşî dir rî bi rî yê.

 

Abdullah Ocalan: Komelo ke resayo ziwan, wayîrê sebebê tewr xurt ê cuyayîşî yo

 

Derheqê ziwanî de ke têkilîyê mabêne merdiman de virazeno, xeylê pênase yenê kerdiş. Rayberê PKKî Abdullah Ocalan zî  dîyar keno ke pênaseyê ziwan û kultur girêdayê yewbînan û esaso sereyîn yê kultur û ziwan sey kultur vano. Abdullah Ocalan ziwan sey qezencê komelî yê fikr û zanayîş, ahlaqî û zîhnîyetî dano nasnayîş û vano ke komelo ke resayo ziwan, wayîrê sebebê tewr xurt ê cuyayîşî yo. Eynî fextî de Abdullah Ocalan xeylê pawitişnameyê xo de bale anceno ser girîngîye ziwanê dayîke.

 

Vera 'W û X', 'V û K'

 

Ziwanê ke vîyartoxe ke yê tarîxî esto û çalakîyêke kulturî nifş bi nifş ameyo roja ewro, welatê sey Tirkîya seba polîtîkayê wişk û yewhukm yeno çinkerdiş ya zî rastê asîmîlasyonî yeno. Ziwanê ke fermî nînê qebulkerdiş, qiseykerdişê ey zî yeno qedexekerdiş û mîyanê wextî de çin beno. Tirkîya ke bi mîlyonan şarê cîya yê Kurd, Laz, Ermenî, Boşnak, Gurcî, Çerkez, Pomak, Arnavut, Hemşîn, Rûm, Suryanî, Asurî, Ereb, Roman cuyenê, ziwanê Kurdî zî tede bi desan ziwanî bi hawayêke fermî nînê naskerdiş û heqê perwerdê yê bi ziwanê dayîke zî yeno astengkerdiş. Yew ê ziwanan Kurdî ke rastê asîmîlasyonî yeno, tedayê V û K yê ser dewam kenê. Seba qiseykerdişê Kurdî, hetê tevgerê azadîya Kurdî têkoşîn ame dayîş û netîceyê ey de dewlete mekteban de kurdî sey 'dersa weçînayîşî' bi ca kerd la qanûnan de hetê caardişî de hîna problemê cidî yenê cuyayîş. Nameyê Kurdî bi sebebê 'X,Q û W' estê rastê yenê vatiş ke ganî 'X û W' sey 'V û K' bêrê nuştiş.

 

Seba wendekaran cezaya dîsîplînî 

 

Ziwanê Kurdî ke çimeyê ci nuşte bi sînor ê, pêwa polîtîkayê asîmîlasyonî yê dewlete bi adetê dengbêjan û klaman heta ewro ameyo, Cinîyê Kurdî hemverê asîmîlasyonî xo ver dayî û rolêke pîl kay kerdî. Ciwanê Kurd yê waştî bi ziwanê xo perwerde bivînê, têkoşîn dayî. 2001 de Unîversîteya Stenbolî de fakulteyê cîya bi seyan wendekaran muracatê rektorî kerdî û waştî ke dersa Kurdî ya weçînayîşî bêro akerdiş. Netîceyê murcatan de heyetê dîsîplînî yê unîversîte têkilîyê xeylê wendekaran unîversîte ra birnayî û derheqê xeylê de zî cezaya dîsîplînî birna.

 

Waştişê ziwanê dayîke 'azadîya fikr û zanayîşî'

 

Wendekarê ke îtîrazê qerarî kerdî dewa akerdî û dadgehe qerarê vindarnayîşî da. Waştişê wendekaran ê tazmînat ame redkerdiş û dimayê qerarî wendekarî ageyrayî mektebe.

 

DMME Tirkîya mehkum kerde

 

Wendekaran bi qerarê redkerdişê ê tazmînatî zî 2007an de muracatê Dadgeha Heqê Merdiman ê Ewropa (DMME) kerdî. DMME muracat şîrove kerd û cezaya dîsîplînî yê wendekaran ameya birnayîş, sey îhlalkerdişê heqan name kerd û Tirkîya 500 Euro tazmînatî rê mehkum kerde.

 

Unîversîta û mekteban de qurs ameyî akerdiş

 

Pêwa ke DMME Tirkîya mehkum kerd zî waştişê perwerda ziwanê dayîke nêame caardiş. Wendekaran mabêne xo de qurs akerdî û unîversîteyan de wendekran taxê doman û pîlan qursê Kurdî musnayî.

 

Seba 6 wendekaran 35 serrî ceza

 

Wendekaran dest bi israrê xo yê Kurdî vera nêdayî, her ca de têkoşînê xo dayî. 25ê Kanûna 2008 de TRT6 (Şeş) ya bi kurdî weşan keno dest bi weşan kerd. 6 roj verê televîzyon abibo, 16ê Kanûna 2008 de seba 6 wendekarî seba 2001 de seba perwerdeyê ziwanî waştişname dabî û rektorî de ameyne hukmkerdiş, hetê 11in Dadgeha Cezaya Giran a Enqere ra 36 serrî û 6 aşmî ceza amî birnayîş. Ceza 19ê Kanûna 2008 de hetê 9in Daîreya Cezaya Dadgeha Berz ra amî tesdîqkerdiş.

 

Şaredarîyê DBPî kreşê zafziwanî akerdî

 

Mabêne serrê 2000î ra dima hetê şaredarîyê BDP û DBPî ra kreşê zaf ziwanî ameyî akerdiş. kreşan eleqeyêke pîl dî. Bi hezaran domanê Kurd nuştiş û dengbê Kurd nas kerdî. KCD 2011an de bi waştişê ziwanê dayîke di aşman de mîlyonêke û 100 hezarî waştişname kom kerdî û day Serekê Komîsyonê Waştişnameyê TBMMî Yahya Akmanî.

 

Kurdî-Der û Ferzad Kemnager ameyî padayîş

 

11ê Êlule 2016 de bi tayînkerdişê qayûman ê şaredarîyê DBPî kreş û mektebê Kurdî ameyî padayîş. 14ê Êlule 2014 de Mektebê Sereyîn yê Ferzad Kemanger ameyî padayîş.