Elfazî Toral

 

STENBOL - Tirkîya de 2 mîlyon tutê karkerî estê. Tutê bi nameyê E.D û C.K yê 10 û 12 serrî raşteyan de kartonan arê danê û konteynorê eşteyî yew bi yewe gêrenê. Tutê ke rayîrê mektebî vîrî kerdî tena xeyalê înan cuyêka merdimîye û karêk pak o. 

 

Tirkîya û Kurdistan de her raşteyê Stenbolî de tutê ke xebetîyenê yenê dîyîş. Karê cîyayan de xebetîyenê û hewl danê cuya xo îdame bikerê. Bedenê înan şenik bo zî karê înan xeylê zehmetin o. yewine vatişê înan ‘kayê ma arêdayîşê kaxidan o’. 

 

Goreyê dayeyê serra 2022yî nisbetê tutê ke xebetîyenê sera 18.7 o. Her aşmê hamnanî de nizdîyê 5 mîlyon tutî yenê xebetnayîş. Her kuçe de tutê karkerî yenê dîyîş. Yê ke kaxid arê danê, yê ke plastîkan arê danê û yê ke karê bînan de xebetîyenê. 

 

Barê serê tutan 

 

Tutê ke emrê înan mabenê 14-17 serrî de yo û mecbur mendê ke fek mektebê xo ra vera bidê, karê cîyayan de xebetîyenê. Bi taybetî tutê ke keyeyê koçberî hîna zêde mexdurîyet ciwîyenê. Hetê îdare û starbîyayîşî de problemê girdan ciwîyenê û coka ra zî karê bê asayîş de xebetîyenê. 

 

2 mîlyonî tutî yenê xebetnayîş  

 

Goreyê Peymana Vernîgirewtişê Karkerîya Tutan a Bi Şeklê tewr Xerabî ya hûmara 182î tutê ke binê emrê 18î de yî ganî nêrê xebetnayîş. La hemverê nê qerarî de tutî reyna zî binê şert û mercê tewr giranan de yenê xebetnayîş. Goreyê raporê Meclîsê Asayîşê Kar û Weşîya Karî (ÎSÎG) Tirkîya de tewr tay 2 mîlyon tutî xebetîyenê. Na hûmare zî roj bi roje zêde bena. 

 

Cuya kartonan 

 

Tutî raşteyê sey sanayî, çinitiş, maden û raşteyan de xebetîyenê. No tena çend nimune yo. Tutê ke pêroyê roje de raşte bi raşte karton, asin û palstîkan arê danê roja înan yena 100 lîreyî. Tutê ke emrê înan mabenê 10-14î de yo seba 100 lîre pêroyê roje de raşteyan gêrenê. 

 

12 serrî yo 15 saetan xebetîyeno 

 

Tuto bi nameyê E.Dyo ke 12 serre yo û no 2 serrî yo ke Stenbol de bi arêdayîşê kaxidan paştî dano keyeyê xo. E.D. şew û roje xebetîyeno. Keyeyê ci problemê ekonomîye vera Rihaye ra koçê Stenbolî keno. 11 kesî keyeyêk de ciwîyenê û tuto tewr şenik yê keyeyî yo. E.Dyî dimayê sinifê 6ine fek mekteb ra vera dayo û wina vano: “Ez roje de 15 saet xebetîyena. Bi 100 lîre û 150 lîreyî ez kaxid arê dana. Ez hêzê xo zî embazê mi yê ke ez înan reyde xebitîyena ra gêna.” 

 

Xeyalê mi karêk pake yo 

 

E.Dyî qiseykerdişê xo wina dewam keno: “Ez zaf xebetîyena. Xeylê embazê mi zî nê karî kenê. Ma serê sibayî lez wirzenê û dest pêkenê. Heta nîmeyê şewe dewam keno. Seba ke ez nê gureyî kena ez hîssin a. Ez xeylê rincan bena. Xeyalê mi no yo ke karêk pake de bixebeta. Wextê mi qet nêmaneno. Hewa zaf germ o.” 

 

Riya mektebî vîrî kerd 

 

Tuto bi nameyê C.Kyî ke 10 serre yo, da zanayîş ke karê giran yê karî vera fek xeyalanê xo ra vera dayo û wina vat: “Xebate vera mi rayîrê mektebî vîrî kerd. Pêroyê roje de ez serê eşteyan de gêrena. Eke ez şêra mekteb ez û keyeyê xo ma vêşan manenê. Yan ez do bixebeta, yan zî ez do biwana. Ma 6 waye û bira yê. Ez zî keyeyê mi zî ma xebetîyenê. La îdareyê ma nêbeno. Coka ra mi fek mektebî ra vera da. Mi zaf waştêne. 12 saetan xebetîyena. Xeyalê mi çin o. Mi kayan vîrî kerdo. Yewine waştişê mi cuyêka merdimîye û karêk pake yo.”