Rojda Aydin-Şehrîban Aslan

 

AMED - Cinîyê ke kuçeyê Amedî de bî, dîyar kerdî ke Tirkîya de krîzê ekonomî her ke şino xorîn beno û dîyar kerdî ke heta ewro krîzêk bi no hewa nêciwîyayê. Cinîyan venga hukmatî kerdî û vatî: “Seba nê krîzî rê çareserîyêke bêro vînayîş, ganî hukmat game bierzo. Krîzê ekonomî ver bi xela şino.”

 

Tirkîya de krîzê ekonomî her ke şino xorîn beno. Dimayê weçînayîşê 28ê Gulane yê Serekkomarîye Serekê Pêroyî yê AKPyî Tayyîp Erdogan reyke bîn serekkomar ame weçînayîş. Dimayê weçînayîşî dolar her roj zêde beno, qîmetê pereyê Tirkîya zî nêmaneno. Krîzo ke hende xorîn bîyo, tewr zêde tesîr serê welatijê feqîran keno. Bi xususî zî îqtîdarê AKPyî ke bi 22 serrî yo serê îqtîdarî de yo, her rey pereyê xezîneyî de seba şerî şuxulneno û bi no hewa krîzê ekonomî tewr xorîn keno.

    

Cinîyê kuçeyê Amedî, derheqê krîzî de qisey kerdî û seba çareserkerdişê krîzî venga hukmatî kerdî.

 

‘Lazim o hukmat dest bierzo na rewşe’

 

Cinîya bi nameyê Mîne Sir, dîyar kerd Tirkîya de ekonomî rijyaya û welat xelas bîyo. Mîne, dewam de vat: “Ma nêeşkenê dayîş-girewtiş bikerê. Ma nêeşkenê çîyêk berê keyeyê xo. Ganî seba ekonomîya ke welat de xirab bîya çareserîyêk bêro vînayîş. Lazim o hukmat dest bierzo na rewşe. Dolar nika xeylêk vay o û nê reyde her çî vay bîyo. Merdimî rastî de rewşêke xeylêk zehmet de yê. Hêzê girewtişî kewto. Ma nêeşkenê debare xo bikerê. Ez teqawît bîya. Meaşê teqawîtbîyayîşî hema hema nêzdîyê meaşê asgarîye yo. Seba nê ez nêeşkena dayîş-girewtiş bikerî. Seba ke her çî xeylêk vay bîyo. Ma ê marketî ra vejênê, kewenê marketêk bîn seba çîyêk erjan bigîrê. La na saete ra dima çîyêk erjan zî nêmend.”

 

‘Ma do senîn debara xo bikerê?’

 

Saadet Guler (65) zî vat, meaşê aye yê teqawîtbîyayîşî çin o û pêwa ke tutêk aye astengdar zî esto cuya înan tewr zehmet a û vat: “Reyan meaşê lajê mi kêm û reyan zî zêde kenê. Heqê ceyranî zî reyan 800 lîreyî yeno. Aşma verê zî mi nêda û bi heqê na aşme reyde beno nêzdîyê 2 hezar TL. Awe zî wina ya, 300 TL yena. Seba nê debare nêbena. Reyan ez mecbûr manena şina verê firine nan wazena. No nêzdîyê 30 serrî yo ez na rewşe de ya. Kesêk mi çin o. Erdlerz de keyeyê ma zî zirar dî û seba nê ma nê parkî de bî û ma serdan ra qefilyayîne. Ma tersayîne ke şêrê keyeyê xo mi lajê xo yê astengdar ardêne nê parkî. Reyan loqmeyêk nan çinbi ma borê. Do na rewşa ma senîn bibo? Ma do senîn debara xo bikerê? Reyan cîran û nasê mi hetkarîya mi kenê. Ekonomî baş bibîne ma hende qehr nêantêne. Vanê ke ‘çimê ke ber ra ewnîyenê welî sereyê înan de ya’ û rewşa mi zî wina ya. Nan zî her ke şino vay beno. Nan ewro ke 7 û nîv TL yo û siba beno ke bibo 10 TL.”

 

‘70 serrî yo mi krîzêk winasî nêdîyo’

 

Cinîya bi nameyê Fahrîye Dursune zî da zanayîş ke emrê aye 70 serrî yo û qet cuya xo de krîzêk winasî reyde rî bi rî nêmenda. Fahrîye ard ziwan ke her çî xeylê vaye yo û nîno herînayîş û wina dewam kerd: “Ma şinê bazar û vînenê ke her çî vaye bîyo û na rewşe de ma nêeşkenê tu çîyêk biherînî. Cuye seba ma xeylê zehmet bîya. Ma nêeşkenê kerg û goşt biherînî. Verê cû ma mecburî kerge girewtêne û werdêne. Nika no zî nêkeweno destê ma. Pakêtêk makarna bîyo 15,20 TL. Erdogan bi maqarna çimê şarî girewt û ma kewtî na rewşe. Ma verê cû hende zor û zehmetî nêdî. Mi domananê xo tena verda û mi sey ewro zehmetî nêdî. Ma nêeşkenê îdareya xo bikerî. La nika merdim bi 500 TLyî şino bazar la merdim nêeşkeno reyan zî çîyêk biherîno. Ciwan bê kar mendî, kar çinî yo ke bixebetî. Sewbîna şar zî bê kar mendo. Ganî dewlete nê krîzo gird da çareserîyêk bivîno.”

 

‘Heta nika mi krîzêk wina xorî nêdîyo’

 

Remzîye Aslane (70) zî dîyar kerd ke wexto ke ê dewe de bî bax û baxçeyê xo bi destê xo ramitêne û dima ra ê mecbur mendê ke koçê Amedî bikerî û berardiş zî deste înan ra şîyo. Remzîyeye da zanayîş ke vera heme zehmetîyan zî înan cuya xo dewam kerdêne la çîyêk sey ewro qet nêdîyî û wina vat: “Ma dewe ra vejîyayî ameyî bajar û ma reyna feqîrî û zehmetî dî. No 2,3 aşme bîyo ke ez nêşîya bazar. Nêeşkena şêra çimkî. Heta nika krîzêk hende xorî mi nîd. Verê cû xela weriştêne la aye wext zî ma bax û baxçeyê xo de çîyan ramitêne. La nika ma nêeşkenê nê çîyî zî bikerî.” 

 

‘Nêeşkena şêra bazar’ 

 

Cinîya bi nameyê Sabîhaya ke nêwaşt peynameyê xo bida vat ke qezaya Rezanî de 5 mîlyar kirayê keyeyî dana û coka ra nêeşkena îdareyê keyeyê xo bikera. Sabîhaye wina vat: “Keyeyê înan de ê 3 kesî manenê. Ma nêeşkenê îdareyê xo bikerî. Serê sibayî de tay çîyan ma wenê û ge-ge zî heta ke çîyêk nêkewo destê ma, ma nêwenê. Meaşê teqawîtbîyayîşî mird nêkeno. Coka ra tu qezencêk mi çinî yo, no demêk dergo ke ez nêşina bazar. Çimkî ez nêeşkena şêra.”