MERKEZÊ XEBERAN - Hûmara nêweşê Alzheîmerî ke se ra 50-70ê înan nêweşê demansî ra pê yena, her ke şina zêde bena. Pisporî dîyar kenê ke Tirkîya de nizdîyê 800 hezar nêweşê demansê estê û hirê heban ra di kesî Alzheîmer ê.

 

Nêweşîya Alzheîmerî netîceyê vînîbîyayîşê hucreyê mezgî de, qelsbîyayîşê vîrî, qiseykerdiş, hesabkerdiş, fehmkerdiş, muhakemekerdiş û çareserkerdişê probleman de vejîyeno raşte û nêweşîya demansî bena sebebê na nêweşîye. Pispor Dr. Ebru Parlayane bi wesîleya Aşma Hişmendîya Alzheîmerî derheqê nêweşîye de qisey kerd û da zanayîş ke vejîyayîşê nêweşîya Alzheîmerî Tirkîya de sey welatê rojawanî ya. Yeno dîyîş ke serê emre 70î de dîyîşê nêweşîya Alzheîmerî sera 11 o û nizdîyê 800 hezar nêweşê demansî Tirkîya de estê û hirê heban ra di kesî Alzheîmer ê.

 

Goreyê raporê Komeleya Nêweşîya Alzheîmerî ya Mîyanneteweyî serra 2018î de dinya de nizdîyê 50 mîlyon nêweşê demansî estê û eke vernîya ci nêro girewtiş do serra 2030î de na hûmare biba 82 mîlyon, serra 2050î de zî biba 152 mîlyon. 

 

‘Faalîyetê cuye de xirabîyayîş virazîyeno’

 

Ebruye da zanayîş ke nêweşîya Alzheîmerî serra 1906î de reya yewine hetê Aloîs Alzheîmerî ra ame tespîtkerdiş û sera 50-70ê nêweşîya demansî Alzheîmerî awan keno. Ebruye wina vat: “Seba ke demans yeno vatiş Alzheîmer yeno vîrê merdimî. Nêweşîya Alzheîmerî mezg de bena sebebê mergê hucreyê mezgî yê proteîn û plakê pataolojîkî. Seba ke mezgî tesîr keno mergê nê hucreyan virazîyeno, xirabîyayîşê faalîyetê cuye vejîyeno raşte.”

 

Hirê kesan ra di kesî Alzheîmer ê

 

Ebruye qiseykerdişê xo wina domna: “Nêweşîya Alzheîmerî 60 serrîye de sera yew a û her 5 serran de bena di qat. Bi averşîyayîşê emrê merdimî rîsk zêde beno. 65 serrîyan de sera 2, 70 serrîyan de sera 4,75 serrîyan de sera 8, 80 serrîyan de sera 16, 85 serrîyan de sera 30, 90-95 serrîyan de sera 40 yena dîyîş. Goreyê Komeleya Nêweşîya Alzheîmerî ya Mîyanneteweyî serra 2018î de dinya de 50 mîlyon nêweşê demansî estê. Yeno vatiş ke eke vernîya ci nêra girewtiş do serra 2030î de biba 83 mîlyon û 2050î de zî biba 152 mîlyon. Yeno texmînkerdiş ke emrê 70î de dîyîşê nêweşîya Alzheîmerî sera 11 a û nizdîyê 800 hezar nêweşê demansî Tirkîya de estê û nê kesan mîyan de hirê heban ra di kesan de nêweşîya Alzheîmerî esta.

 

Faktorê rîskî?

 

Ebruye nê çîyan ard ziwan: “Rîskê nêweşîye bi pîrbîyayîşî reyde aver keweno. Eke keye de nêweşî biba no rîsk 2-4 qat zêde beno. Sewîyeya perwerdeyê kêm zî nê rîskî zêde keno. Yê wayîrê sendromê downî de hîna zêde no rîsk esto. No rîsk cinîyan de hîna zêde yo. Badê menopozî hormonê ostrojenî kêm beno. No zî rîsk zêde keno. dermankerdişêk bi tesirin ya zî dermano ke na nêweşîye raşte ra wedarna ya zî bida vindarnayîş hema çin o. Bi dermankerdişê bîyayeyan zî yeno amanckerdiş ke prosesê nêweşîye şenik bikero. Hetê metodê dermankerdişî de xebate dewam kena. Ganî merdimê nêweşan ganî na babete de bêrê perwerdekerdiş. Seba travmayê manewî û fîzîkî bêrê pawitiş, ganî bêrê perwerdekerdiş.”

 

Seba kêmkerdişê rîskan pêşnîyazî

 

Ebruye derheqê kêmkerdişê rîskê demansî de nê çîyan pêşnîyaz kerd: “Ganî şekir, tansiyon, şuxulnayîşê karbonhidrat, kilo bêro kontrolkerdiş. Wayîrvejîyayîşêk bi weşî û hemsengî bêro viraştiş. Dimayê menopozê cinîye dermankerdişê hormon reslasmanî bibo, nêweşîya hewnî bêra dermankerdiş. Vernîya depresyonî bêra girewtiş. Stresi ra ganî merdim xo dûrî bikero. Cuya xo aktîf bikerêne. Vîtamînê D, B, Folîk Asît, Çînko, magnezyum, îyot baş bêro girewtiş.”