Rojda Aydin

 

AMED - Koçberîya bi zorî, feqîrî, tiryak, destdergî, şîdet, ajantî û ûsn. Sûrê Amedî badê qedexeyê serra 2015î sey polîtîkayêk taybet ê şerî ame rayraberdiş. Cinîyê ke tîya de ciwîyenê dîyar kerdî ke ê fek cuya Sûrî ra vera nêdanê û vatî: “Vera her tewirê hêrişan do pawitişê kultur û tarîxê xo yê Sûrî bikerê." 

 

Bajarê Kurdistan û Tirkîya de polîtîkaya şerê taybet her ke şino xorî bena. Nê cayan ra yew ke polîtîkaya taybete ra para xo gêna qezaya Sûrî ya Amedî ya. Serra 2015î ra ver badê qedexeyê teber vejîyayîşî zî na polîtîkaye hîna ameye xorîkerdiş. Bi nê caardişan reyde hêrişê destdergî, fuhuş, tîryak û ajanî qeza de resa merheleya tewr cor. Heto bîn de kişta nê caardişan de zî qezaye de polîtîkaya rantî zî ameye averberdiş û awanîyê hemwelatijan yê ke ameyî rijnayîş koçberî bi hemwelatijan ame ferzkerdiş. Herinda awanîyê bîyaye û yê tarîxî de awanîyê ‘yew tîpî’ ameyî viraştiş û tarîxê uca ame texrîbkerdiş.

 

Saetanê nîmroje de ma verê xo da raşteyê tengî yê taxa Alîpaşa ya qezaya Sûrî ya Amedî. Ma waşt ke rewşa nika bimusê. Wexto ke merdim keweno mîyanê raşteyanê tengan merdim vano ke merdim kewto mîyanê bajarêk cîya. Her çend ke texrîbat bibo zî her raşte û her kerrayêk de tarîx, vîrardiş û cuye esta. Tîya cayê serewedarnayîşî yo û cayê tarîxî yo. Wina yeno zanayîş…

 

Taxe de komêk cinî verê berî de ronişte yê û ma nizdîyê înan benê û wazenê ke bi înan reyde sohbet bikerê. Ma ewnîyenê înan û ê zî ewnîyenê ma. Ma xo resna înan. Dimayê silamdayîşî ma desturê roniştişî waşt… Vatiş vatişî akerd… Sohbet germ bî. 

 

Cuya verêne 

 

Emîne Dage 75 serrî ya û vana ke ma zanê do tu çîyêk nêbo sey verê cû. Emîneya ke qala vîrardişanê xo verênan kerd bi kelecan bî û dîyar kerd ke rojê weş û nêweş bi cîrananê xo reyde derbaz kerda û ê bîyî sey keyeyêk. Qiseykerdişê Emîneye tena serê xo kulturê cuya Sûrî mojneno û wina qala cuya xo ya rojane ya verêne kerd: “Tu çîyêk sey verê cû nîyo. Ma serê sibayî lez wirzenê pakîya keye û verê berî kenê. Ma venga cîrananê xo kenş û pîya areyî wenê. Ma hewşê keyeyê xo de ronişenê.”

 

 'Merdimê dewlete tiryak roşenê’

 

Emîneye dewamê qiseykerdişê xo de bale ant wextê qedexeyan ser û hema ma çîyêk nêpersabî aye wina behsa rewşa nika kerd: “Bado ke dewlete kewt mîyanê qeza cuya ma vila bî. Ma tena wazenê tirk, kurd, laz, çerkez û erebî pîya azad biciwîyî. Ma şer û kiştişan nêwazenê. Ziwanê her komelî cîya yo û ma zî wina yê. Qey tutê ma yenê kiştiş. Tutê ma ewro seba ke deyîranê kurdî raşteyan de vanê yenê qetilkerdiş. Ewro vernîya tutanê ma danê tîryak û fuhuşî. Ciwan park û raşteyan de yenê kiştiş. Ewro bi hawayêk serbest raşteyan de tîryak roşenê tutanê ma rê. Polîs vernîya înan ra derbaz beno la destbend nêkeno. Kesê ke ewro raşteyanê ma de tîryak roşenê merdimê dewlete yê.”

 

'Ma bîyî xerîbê welatê xo' 

 

Ma zanê ke no sohbeto ke ma kenê do xeylê babetan xo reyde akero. Ma reya goşdarîya Emîneye kenê: “Banê şarî deste înan ra bi zorî girewtî û rijnayî. Banê ke sey zîndanan ê herinda înan de viraştî. Hemwelatijê tîya mecbur mendî ke koç bikerê. Bi raştî ma bîyê xerîbê welatê xo. Ez tîya de ameya dinya, tutîya mi tîya de derbaz bî û ez tîya de pîl bîya. Ez nêeşkena şêra sewbîna cayêk. Ez nêeşkena zîndan de biciwîya. Ganî ez biveja raşte û raşte de cîrananê xo reyde ronişa û sohbet bikera. Merdimê ke daîreyan de manenê yewbînan nêşinasnenê û silam nêdanê yewbînan. Ez do serê herra xo de bimana.”

 

'Cîrantî nêmenda'  

 

Wexto ke ma bi Emîne reyde sohbet kerdêne Aynûr Admana 50 serrî zî hem goşdarîya ma kerdêne û hem zî fikrîyayîne do se bibo. Aynure vernîya qedexeyan kuçeyê Ilgazî ya taxa Alî Paşayî de ciwîyayîne, dimayê ke keyeyê aye ameyo rijnayîş vernîya xo daya semtê Şehîtlikî yê qezaya Yenîşehîrî. Aynûre hewte ra reyke yena û bi cîrananê xo reyde nişênena ro. Dimayê ke ma hende agahî da nika goşdarîya Aynûre bikerê: "Cuya mi Sûr de weşêr û tewr bi hizûr bi. Dimayê ke ez Sûrê ra vejîyaya û mi cuya xo bînan de dewam kerd. Bi rastî zî awanîyê çend qatî de cuye weş nîya. Îqtîdar destûr nêdano ke aştîyêke mende pê bêro. Bi zor awanîyanê ma destê ma ra gêno. Ez xeylêk vîreye Sûrî kena. Ez tîya her kesî nas kena, la nika cayê ke ez ciwîyena ez kesêk nas nêkena û cîrantî nêmenda."  

 

Aynûre, çend qalê cuya xo ya rojane kena zî bale ancena serê polîtîkayê dewlete yê hemverê herême zî û bi nê fikranê xo ana ziwan: "Bi her hawayî zulm serê ma kurdan de kenê. Serê awanîyanê ma de sîyasetê rantî kerdî. Ma çend qedexeyan de fek keyeyanê xo ra vera nêda la dima ra bi zorî keyeyê ma ma ra girewtî. Dewlete Sûr de taybetî vinderte."

 

‘Ez nêeşkena fek Sûr ra vera bidî' 

 

Remzîye Aya 57 serrî ya û 40 serrî yo Sûr de ciwîyena. Keyeyê aye zî ameyo rijnayîş. Pêwa nê zî Remzîye fek Sûr ra vera nêdaya, cuya xo tîya de dewam kerda. Remzîye Sûr sey “cenet” qal kena.  Remzîye, wina dest bi qiseykerdişê xo kena: “Ez nêeşkena fek Sûrî ra vera bidî. Cuya mi tîya xeylêk weş a. Ma tîya tim bi cîrananê xo reyde yê. Amancê dewlete oyo ke kulturê Sûrî çin bikerê. Keyeyê ma waştî la ma nêda…”

 

'Bi tank û topan kewtî Sûr...' 

 

Remzîye zî sey cinîyê bînan qiseykerdişê xo de bale ant serê demê qedexeyan û dîyar kir ku dewlet bi tank û topan kewta mîyanê Sûrî û vat: "Keyeyê  welatijan xirap kerdî û bajarê ma wêran kerdî. Dimayê şerî zî dest dayî serê keyeyanê ma. Mi terkê Sûrî nêkerd û fek ci ra vera nêdana. Heta şerê Sûrî bêro vîrê mi ez o Sûr de bî. Wextê şerî de ma keyeyê xo de bî guleyî serê ma de ameyîne... Ma fek keyeyê xo ra vera nêda…”

 

'Ez xeylêk xemgîn a' 

 

Remzîye çend wareyê xo rojê vîyarte bîyaro zî Sûr de xeylêk çî vuryayo. Wexto ke qalp nika zî kena xemgînîya xo ana ziwan. Seba ke rewşa ciwanê ke nika kewtê mîyanê zerrîya aye veşnenê. Remzîye wina qedêna: "Dimayê şerê Sûrî tîya tiryakî zêde bî, fihûş zêde bi. Kesê ke tîryakî roşenê û vila kenê, mîyanê Sûrî de xo rê keye girewtê û esrar roşenê. Wazenê bi nê rengî kurdan çin bikerê û verê ciwanan bidê cayê lêşin... Ma wazenê ciwanê ma wa fek nê ra vera bidê...” 

 

Sohbetê ma yê bi cinîyan reyde kerd raştîya Sûrî yew bi yewe rafîna verê çiman. Ma waşt ke ma rewşa Sûrî û waştişê cinîyan bîyarî ziwan ser û bale biancî serê polîtîkaya taybet a ke herême de yena rayraberdiş.