MERKEZÊ XEBERAN - Rojnamegera Afgane Nîlofar Ayoubî dîyar kerd ke cinîyê Afganî hemverê tedayê Talîbanî bi cesaret û bi qerar ê û vat: “La bi xeylêk zor û zehmetîyan reyde yenê rî bi rî. Seba vurnayîşêk mende, lazimî bi paştdayîşê komelê mîyanneteweyî esto.

 

Afganîstan de 2021 de heta nika Talîban îqtîdar o û heme ware cinîyan rê teng kerdê. Talîban ke xeylêk hacetê teda û qedexeyan kerdê cuye, nêverdeno cinî helmê xo bigîrê û gûna hesibnenê. Hewtetê ewilî yê Gulane de paytexta Doha ya Katarî de kombîyayîşêk pê ame û seke temsîlkarîya Afganîstanî Talîban hetê Neteweyê Yewbîyaye ra amebi dawetkerdiş. Nê nêzdîbîyayîşî veng dabi. Cinîyan bi rojan nê dawetî NYî şermezar kerdibî û venga NYyî kerdibî. Talîban ke welat de cuye cinîyan rê teng kerdo û teda û şîdet keno, seba kombîyayîşê amebi dawetkerdiş. Cinîyan û şarê Afganî reaksîyon vera nê mojnayî û wina vatibi: “Naskerdişê Talîban naskerdişê terorî yo.” Sewbîna vatibi ke ganî NYyî goreyê metodî têbigêro.

 

Rojnamgere Nîlofar Ayoubî derheqê qedexeyê Talîban, mekanîzmayê têkoşînê cinîyan û sazgehê înan ercna.

 

*Afganîstan de xeylêk qedexeyê Talîbanî dewam keno. Rewşa nika ya Afganîstanî senîn a?

 

Falîyetê komelê sivîlî yê Afganîstanî ameyîşê Talîban ê Tebaxa 2021ine de yo bi hawayêko pîl ameyê sînorkerdiş. Raporê peyîn de yeno paştrastkerdiş ke  sazgehê komelê sivîlî, sazgehê hetkarîya merdimayî û sazgehê cinîyan hedef ameyê girewtiş. Talîban protestoyan de zî şokê ceyranî, gaz, bi kamçî û kabloyan şîdet şarî rê keno. Netîce de xeylêk sazgehê komelî ameyî padayîş, hêzê sîyasî û komelî, hêzê xo yê bi tesîr vînî kerdê. Goreyê Monîtor CIVICUS ke azadîya komelê sivîlî yê seranserê dinya taqîb keno, Afganîstan de raşteyê sivîlî ameyê padayîş yan zî pelçiqnayîş.

 

*Cinîyan hemverê nê qedexeyan de pratîkê têkoşînêk senîn aver berdê?

 

Cinîyê Afganîstanî hemverê qedexeyê Talîban û komê bînî yê hemverê înan de rolêke çalak kay kenê. Cinî bi rîskê pîlî reyde ameyî rî bi rî. Pêwa nê seba azadî û heqê xo têkoşîn kenê. Cinîyê Afganî hem welat de hem sewîyeya mîyanneteweyî de seba têduştîyê cinsî, seba heqê merdiman û xurtbîyayîşê cinîyan têkoşîn kenê û xo bi rêxistin kenê. Bi taybetî seba cinî û tutê kênayî mekteb, unîversîte û merkezê perwerdeyî awan kenê. Bi rayîrê çapemenîya komelî, rojnamegerî û rêxistinbîyayîşê komekî heqê cinîyan  pawitî. Tora Cinîyê Afgan (Afghan Women's Network), seba cinîyanê Afganan rêxistinê seke (Women for Afghan Women) (Women's Regional Network) awan kerdî û nê pêro seba heqê cinîyan têkoşîn kenê.

 

Cinîyê Afganî sewbîna hemverê turban, sînorkerdişê vernîya komelbîyayîşê cinîyan, astengîyê vernîya xizmetê perwerde û weşîye protesto pê ardî. Pêwa şîdet ame kerdiş zî cinî seba heqê xo kolanê Kabîlî de têkoşîn kerdî. Qerar û cesaret nîşan dayî. La seba vurnayîşêk mende lazimîyê înan bi paştdayîşê komel û sazgehê mîyanneteweyî esto.

 

*NY seba kombîyayîşê Doha yê Katarî Talîban zî dawet kerd. Cinîyê Afganî qerarê NYye şermizar kerd. Şima na rewşe senî ercnenê? 

 

Neteweyê Yewbîyaye sere de heqanê cinîyan pêroyê dinya de xo sey dezgehêk ke heqê merdiman paweno dana naskerdiş. Tabî esaso ke bi heme hetan reyde bikewa dîyalogî, la ganî nê dîyalogî de heqê cinîyan peygoş nêkera. Bi komê sey Talîbanî ke heqê cinîyan binpay keno reyde roniştişê serê maseye prosesêk zaf hesas ferz keno. dezgehê sey Neteweyê Yewbîyayeye ganî goş bidî fikre cinîyê Afgan û tewrê munaqaşa ya zî muzakereyêk ke tesîrê xo cuya cinîyan ser de keno, nêba. Ganî NY heme komê ke heqê merdiman binpay keno ra hesab bipersa û kesê bindeste bipawa. Amancê dezgehe no yo.

 

*Nê dezgehê ke îdîa kenê ke heqê merdiman pawenê, acaba vîşêrê welatê xo cinî û tutan pawenê?

 

Dezgehê mîyanneteweyî yê ke îdîa kenê ke heqê cinî û heqê merdiman pawenê, cografya kam ca bena wa biba ganî sey raybazê globalî bipawî. No raştî yo ke nê dezgehî hetê pawitişê heqê merdiman û cinîyan de bi hawayêk têduştî tênêgêrenî. La dezgehî seba awankerdişê platformêk ke heme probleman gênî dest, estî. Na dezgehe ganî hesabpersayîşê binpaykerdişê heqanê cinîyan bikera amaç. Hema xeylê karê ke ganî bêrî kerdiş esto. Na dezgehe hema hetê heqanê merdiman û cinîyan de hêvî zî dana.

 

*Seba NY ke şî rayîrê naskerdişê Talîbanî şima çina fikirîyenê? 

 

Ez bi şîdetin peşnîyar kena ke Neteweyê Yewbîyaye têgêrayîş û nizdîbîyayîşêk ke Talîbanî nas keno ra xo dûrî bigêra û heqanê merdiman û heqanê cinîyan bikera rêza yewine. Ya zî do na dezgehe ver bi bobelatêk ra xo bierza.