WAN - Kurdistano ke çimeyê debara ci ramitiş û pesdewarî yo, polîtîkayê şerê taybetî yê dewlete krîzê ekonomî, vurnayîşê îklîmîzî zî zêde bi. Welatîjî hemverê na rewşe de rojê zehmet ciwîyenê û pisporî bi taybetî bale ancenê serê bêawî û vatî, ganî paştdayîş seba citkarî bêro dayîş.

 

Vurnayîşê îklîmî bi her hetî tesîr serê cuye keno. Seba germbîyayîşê global ziwatî yena ciwîyayîş û pêwa nê polîtîkaya şerî yê îqtîdarî ramitiş û pesdewarî arda sewîyeya çinbîyayîşî. Welatijî serranê  90î de dewan ra ameyî koçberkerdiş û bajaran de pesdewarî û ramitişî dewam kenê, dîyar kerdî ke seba vayîye êm, zibil û benzin rojê zehmet ciwîyenê û vatî ganî paştdayîş bêro dayîş.

 

Bajar de ca bîye pesdewarî dewam kerd

 

Salîha Olcay ke seba dewlete tutanê aye qetil kerd, Kerboranê Mêrdînî de koçê taxa Îskeleyî ya qezaya  Îpekyolu ya Wanî kerd û uca de zî pesdewarî dewam kerd û pê debara xo kerd. Salîha da zanayîş ke tutê aye zî betal bî û seba nê çend pesî girewtê û dest bi kar kerda. Salîha dîyar kerd ke seba vayîya êmî xeylêk heywananê xo rotê.

 

Axur xira kerdî

 

Salîha dîyar kerd ke seba qanûnê hûmara 1593 ê Umumî Hifzissihha 3 serrî verê axûrê aye ameyo xirakerdiş û wina vat: “2021î de şaredarî bi polîsan reyde ameye û axûrê mi xira kerdî. Ez mecbûr menda ke heywanan biroşî. Nika tena 10 bizê mi estê. Yê ke mendê zî ma do biroşê. Ma bi 35 hezar TL 10 çewal êm girewt. Ma nêeşkenê bigîrê. 11 aşmî yo ma zerre de weyî kenê. Ma nê aşman de 40 hezarî êm girewt. Dewlete nêwazena ma debara xo bikerê. Wazena ma  her tim vêşan bimanê. Çim vera da çimeyê debara ma.”

 

‘Debare zaf zehmet bîye’

 

Welatija bi nameyê Adalet Akti zî 1994ine de dewa Xorutîsa Westanê Wanî de netîceyê veşnayîşê dewe de koçê taxe kerda. Adalete dîyar kerd ke ê zî debara xo bi pesdewarî kenê û wina vat: “Ma serê erdê xo de zî sebze ramenê. Axurê ma hetê qeyûmî ra ameyî rijnayîş. Ma axûr newe ra viraşt la tehluke esto ke reyna birijinê. Ez di manganê xo ra 10 lître şit gêna. Ma ewil bi 25 TL dayîne, nika bîyo 70 TL. Êm zaf vay bîyo. Ma zimistanî kenê axuran, hamnanî şiwan gênê. Sereyê sewalî 2 hezar o. Dewlete wazena rizqê ma çin bikera. Wazena her kes destê înan ra biewna.”

 

‘Ganî polîtîkaya dengeyê ekolojîk awan kena bêra kerdiş’

 

Hemsereka Odaya Muhendîsanê Zîraatî ya TMMOByî Viyan Acar Uçer derheqê tesîrê ziwatî yê serê ramitiş û pesdewarî de qisey kerd û dîyar kerde ke krîzê îklîm û ziwatî rayîr felaketê xozayî rê akeno û vat: “Seba nê polîtîkayan çimeyê xoza çin benê. Ekosîstem xira bena û zirar dano çimeyê awe. Netîce de zî krîzê îklîm û ziwatî vejêno werte. Tesîr serê her hetî de keno. Ramitiş, pesdewarî, pêro bi tesîr benê.”

 

‘Ganî seba polîtîkayê ramitişî paştdayîş bêro dayîş’

 

Viyane wina qedêna: “Krîzê ekonomî zî tesîrêk pîl serê citkaran kerdo. Berardiş bi sînor o. Şîyayîş zêde bîyo. Girewtişê zibil û malzemeyê ramitişî zehmet bîyo. Kes nêeşkeno bigîro. Çimeyê fînansmanî û kredî zî bi sînor ê. Nê zî fînanskerdişê berardişî û citkarî zehmet kerdo. Pêwa nê nêeşkenê berardişê xo biroşê. Eşkenê vayîye bifînê. Eke wina nêbo citkar berardiş kêm bikero û stratejîyê bazarî bivuri. Nê pêro îhtîmal ê. Ganî seba polîtîkayê ramitişî paştdayîş bêro dayîş.”