Rojda Aydin

 

AMED - Cinîyan reaksîyon vera hukmo ke goreyê sîstemê serdestî yê camêrdan  qeraran gêno mojnayî û dîyar kerdî ke kerdoxê hetê hukmî ra yenê pawitiş û mexdûrî yenê sûcdarkerdiş. Cinîyan, vatî ê do hemverê hukmî zî têkoşînê xo hîra û pîl bikerê.

 

Netîceyê polîtîkayê îqtîdarî de şîdetê dewleta camêrd ke her ke şino serê cinîyan de zêde beno. Îqtîdar bi polîtîkayê ke rayra beno, sucê hemverê cinî û tutan zêde keno. Cinîyê ke hetê sîstemê pederşahî û camêrdê serdestî ra yenê qetilkerdiş, kiştoxê înan hetê hukmî ra yenê pawitiş. Hukmo ke goreyê sîstemê serdestî yê camêrdan qeraran gêno zî cezayê sey xelate dano kordoxan. No çî zî vernîya serebûtê tacîz, şîdet, desteştişî, qetilkerdişî yê hemverê cinî û tutan akeno.

 

Cinîyan, qerar û nêzdîbîyayîşê hukmî rexne kerdî û reaksîyon vera nê caardişan dayî.

 

Endama Komeleya seba Têkoşînê hemverê Şîdetê Cinsî Begum Bakî, ard ziwan ke hukm û dozgerî bi kerdoxan reyde empatî kenê. Begume, dîyar kerd ke serranê peyîn de polîtîkayê dewlete yê keyeperestî û kanperestî zêde bîyê û no tesîrê xo serê hukmî de zî kenê. Begume, wina dewam kerd: “Qerarê hukmî de zî no çî yeno vînayîş. Bêcezakerdiş, beraetkerdişê keyfî û tahliye xeylêk zêde bîyê. Cuya cinîyan, pêvînayîşê telefonan ê cinîyê ke ameyê qetilkerdiş û bi kamî çi qisey kerdê yenê cipersayîş. Seba ke sûcdarê camêrdan bi bahaneyan înan vera bidê, ‘rewşa baş’ yan zî ‘kêmkerdişê cezaya bi bahaneyê tehrîkî’ kenê dewre. La çi heyf ke seba caardişê keyfî nê hêrişî zêde benê. Bê guman, bêcezaverdayîş, têkoşînê ma geş keno.”

 

‘Cinî hetê hukmî ra yenê mexdûrkerdiş’

 

Begume, diyar kerd ke beno ke nêeşkê qîmê xo mekanîzmayan bişuxilnê û vat: “Cinî û LGBT+ yê ke kewenê prosesê hukmî reya diyîne sazgeh, hukm û prosesê hukmî de bi hawayêkê cidî yenê mexdûrkerdiş. No zî beno sebebê trawma, tersnayîşî, peyser antiş yan zî na trawma her ke şina zêde bena. Nê serranê peyînan de ma nê çî zêde vînenê. Çi heyf, welatê ma de şîdetêk hem fîzîkî û hem zî sembolîk esto û xeylêk zêde bîyo. Şaredariyan rê tayînkerdişê qeyûman, cinîyê Kurdî yê siyasetmedarî yê zîndanan de yenê tepiştiş zî nîşaneyê ke bi serran o wazenê tevgerê cinîyanê kurdan çin bikerê. Nê dir camêrdî yewbînan rê çepikan danê piro û paştdayîşê yewbînan kenê. Bi padayîşê merkezê şêwirmendiyê cinîyan ê şaredarîyê ke qeyûm înan rê yeno tayînkerdiş dir wazenê cinîyan bitersnê. La ma têkoşîn girs kenê.”

 

‘Cinî nînê pawitiş û nêameyê pawitiş’

 

Avûkata Barosê Mêrdînî Leyla Kaya zî wina vat: “Senîn ke Tirkîya ê hêz, îqtîdarî û zîhnîyetê camêrdan heme wareyan de vila bîyo, wareyê hukm de zî eynî rewşe yena ciwîyayîş. Demo ke ma dewayan taqîb kenê, ma vînenê ke bi gelemperî hukmêk ke kerdoxan paweno û mexdûr sûcdar keno esto. Dadgehe de mexdûrî yenê muhakemekerdiş,  xeylêk reyan yeno waştiş ke bê goşdarîkerdiş û bi no hewayî seba pawitiş û beraetkerdişê kerdoxî hel yeno dayîş. Pasîfbîyayîşê hukmî bi no hewayî yo; cinî rastê şîdetî yenê. Hukm vera ke cinîyan bipawo, kerdoxan paweno. Welatê ma de sistemêk ke qerarê dûrvistişî dano, esto la reyna zî cinî hetê kesê ke yenê dûrvistiş ra yenê qetilkerdiş.”

 

‘Sîstemêk ke mexdûran sûcdar keno esto’

 

Leyla, dewam de bale ant serê Pakîstan Demîra ke Kerboranê Mêrdînî de hetê camêrdê ke ey dir zewicnayîbî ameye qetilkerdiş û nê çî vat: “Nimûneyê ke peyîn Kerboran de ame ciwîyayîş. Kerboran de cinîya bi nameyê Pakîstan Demîre pêwa qerarê pawitişî zî hetê camêrdê ey dir zewicnayî ra 44 cayan ra ameye kardîkerdiş û qetilkerdiş. Ma baş zanenê ke heme dewayê bîn de ziwanê endamê hukmî ra bigî, heta pêro qerarê dadgerîye netîceyê polîtîkaya bêcezakerdişî yê. Sistemê ke sûcdaran paweno û mexdûran sûcdar keno esto. Ma îtîrazê xo her ware de berz kenê û ma nê şîdetî qet qebûl nêkenê. Ma hetê hukm û huqûqî ra heta peynî xo ver danê û ma do têkoşînê xo dewam bikerê.”