ANQARA - Habîbe Erene diyar kerd ke vera heme sansûrî vîrê komelî 7an ra heta 70an yeno resnayîş û vat: “No komel de bêşik vîrardişê her Kurdêkî bi dewlete reyde ke nêeşkenê vîrî bikerî estî. Acaba do qanûnê sansûrî bieşko no vîrî pakî bikero?”

 

Anqara de 29ê Teşrîna Verêne de çarçeweya tehqîato ke ame raraberdiş de rojnamegera ma Habîbe Eren, Oznur Deger, Mudira karê Nuşteyan ya Ajansê Mezopotamya (MA) Dîren Yurtsever, rojnamegerê MA Berîvan Altan, Selman Guzelyuz, Denîz Nazlim, Ceylan Şahînlî, Emrullah Acar, Hakan Yalçin bi îdîayê ‘endamtîya rêxistine’ ameyî tepiştiş.

 

Bi îşkenceyê polîsan rojnamegerî ame destbendkerdiş, Asayîşê Anqara zî îşkence dewam kerd. Rojamegerê cinîyî yê ke ameyî tepiştiş berdî Zîndanê Cinîyan yê Sîncanî.

 

Rojnamegera ma Habîbe Erena ke Zîndanê Cinîyan yê Sîncanî de yena tepiştiş, nuşteya ke zîndan de nuşta ma şima reyde pare kenî.

 

“Hemverê teda û yew vengî de raşteyê cuye de hewl yeno dayîş ke bêro serdestkerdiş; Çapemenîya Kurd raştî vet raşte, bi ewnîyayîşêko bîn ewnîyenê hedîseyan û heme pllîtîkayanê sîstematîkî yê serê herême ameyî rayraberdiş bi heme raştîyan da eşnawitiş. Çapemeniya Kurd her wextê krîtîkan yê cuya sîyasîye yê Tirkîya de bi eynî raybazan hedef yeno mojnayîş. Serê Kurdan de teda pêro şaran ser de yeno kerdiş û polîtîkayê bajarê Kurdan yê ke bi cerebnayîş yenê şuxilnayîş, badê demêk heme cayan de yenê vilakerdiş. Îqtîdaro ke heme hêzî destê xo û binê kontrolê xo de gêno, nêeşkeno vernîya vejîyayîşê raşte yê raştîya bigêro. Tewr peynî qanûnê sansûrî meclîsî ra derbaz bî. Bêşik welat xerîbê vatişê sansûrî nîyo. Demê Osmanîyan ra heta Komare, serra 1990î, serra 2000î ra cîya bikero zî her îdeolojîye de hemverê Kurdan û her tewir hâlete ke vengê înan danî eşnawitiş, sansûr pê ame. Xora her raşteyê cuye de edebiyat, muzîk û siyaset ameyî sansûrkerdiş û bi qilifê qanûnî hewl danî na rewşe asayî bikerî.”

 

Wexto ke sansûr yeno vatiş bi taybetî demê verênan de raşteyê sînemayî de raybazê sansûrî yê ke ameyî xebetnayîş û hewldayîşê bertarafkerdişî nê sansûrî ame vîrê mi. Fîlmê ‘Cîhana Tarî’ ke rejîsorê ci Metîn Erksanî bî, bejn û baskê xeleyî kilm yenê mojnayîş û na rewşe vera Tirkîya qels mojnena, mekanizmaya sansûrî ameyo mojnayîş. No nimune na hetî de balkêş o. Bi resmîkerdişê Qanûnê Sansûrî reyde wazenê tîya ra pê rojnameger her hemleya xo de sansûrî bifikiro. Bi qanûnê sansûrî reyde çîyo ke yeno waştiş bêro kerdiş, otosansûr ganî çiman ver de bêro girewtiş. Seba ke xeylê kesî fikr û hîssanê xo vera parkerdişê xeberan bi îdîayê ‘esasê sûc’ do xo kontrol bikerî. Nê şert û mercanê ke hende dosya pêser zêde bîyî, tepiştiş zêde bîyî de hemwelat nêrî tepiştiş de zî hetê îfadekerdişê fikr û hîssan de astengîyan reyde rî bi rî manenî.

 

Acaba no sansûr do xobîyayîşî bibedelno? Yan zî zanayîşê zîhnan de raştîyan pakî bikero? Ewro vera ke ma şahidîya aye wextî kenî, hîkaye, îşkence, teberêhuqûqî ke Derbeya 1980î de ame cuyayîş, vera OHALî ke heta ewro ameyo vatiş û ziwanan ser de gêrayî. Babete ser o xeylê fîlmî ameyî antiş, kitab ameyî nuştiş. Acaba qetlîyamê Zîlan, Dêrsîm, Sêwas, Mereş,  Şêx Saîd bi heme raştîyanê xo vîran de nîyî? Kiştişê kerdoxênedîyar, koçberkerdişê Kurdan û sewbîna çîyî, eşkenê xeylê merdiman rê nimune bêrî mojnayîş. Vera heme sansûrê vîrê komelî 7an ra heta 70an yeno resnayîş. No komel de bêşik vîrardişê her Kurdêkî bi dewlete reyde ke nêeşkenê vîrî bikerî estî. Acaba do qanûnê sansûrî bieşko no vîrî pakî bikero?”