Medya Uren 

 

MERKEZÊ XEBERAN - Başûrê Kurdistanî de hêrişê dewleta tirke her çiqas bi çeke tewr giran û çeke qedexekerde bi ca yeno zî bi rayîrê medya zî hêrişêkê xususî yê asîmîlasyonî yeno kerdiş. Rojnamegere Hêvî Salah derheqê rolê medyaya de hêrişê ke bi ca yenê ercna û vat: “Medyaya hetgire hêrişê dewleta tirke de bena rayîrêk û paştdayîşêkê tewr pîl. Pêro weşanê xeberan, film û rêzefîlman de nê hêrişî xususî bi eşkera yenê kerdiş. No zî bi paştdayîşê PDKyî û medyaya ci yeno kerdiş.

 

Dewleta tirke 40 serrê peyîn de hêrişê xo yê hemverê herêmê pawitişê medyaye bêmabên rayîr ra beno. Serrê peyînan de qontrol bikero destê xo, hêrişê tewr xidar, hêrişê xususî yê asîmîlasyonî kenê. Hacetê nê hêrişan zî; medya, tv û ajans ê. Bi film û rêzefilman hewil danê kulturê ke kurd û Kurdistanî ra dûr o, enjekte bikerê. Hewl danê bi xeberanê xo dir îşxalkerdiş û talanê Kurdistanî yenê kerdiş biniminê û verê komelî de rastî bivurnê.

 

Rojnamegera Başûrê Kurdisanî de şuxulêna, Hêvî Salah derheqê hêrişê îşxalkerdoxan û rolê medyaye erjna.

 

‘Destkewtişê bi berdêlan ameyî girewtiş yenê rijnayîş’

 

Hêvîye destpêkê qiseykerdişê xo de qalê muhîmîyê destkewtişê kurdan kerd û vat: "Hukmatê federal a Kurdistanî bi îdda û amancê pawitişê herêma federal dir vejîya werte. Nê oxirî de bedel ameyî dayîş û destkewtişêkê muhîm ame bidestkerdiş. Heto bîn ra zî hêrişêkê îşxalkerdişî yê hetê dewleta tirke ra dewam keno esto. Tirkîya bi hêrişê fîzîkî dir hêrişêkê xususî zî kena. Bi xususî serranê 2011ine de bi rayîrê medya, tv û sîyasetî kewenê zereyê keyeyê ma zî. No demêko derg o, tesîrêko pîl serê Başûrî de keno. Lazim o nê metodê şerî baş bierjnê. Bêguman nê hêrişî bêpaştdayîşî bi ca nêrê û lazim o nê zî bêrê munaqeşekerdiş.”

 

‘Verê komelî zî rastîye ra vurnenê’

 

Hêvîye dîyar kerd ke serê platformanan, film û rêzefilmanê Tirkîya de yenê dayîş. Sewbîna televîzyonê Başûrî bi tu hawayî şarê herême rê xîtap nêkenê. Hêvîye wina dewam kerd: “Ne hetê kulturî, ne zî hetê komelî de qîm nêkeno. Çi heyf kultur, ziwan û cuyêka înan dûrî, serê înan de yena enjektekerdiş. Amancê înan meşxûlkerdişê hişê ciwanan, hişê komelî yo. Rastiyê bîyaye niminenê û verê komelî vurnenê. Wazenê eynî wextî de wazenê hafizayê şarî vînî bikerê. Nê hêrişê asîmîlasyonî bi hawayêke tehluke dewam kenê.”

 

‘Sermayeyêko gird seba asîmîlasyonî lazim o’

 

Hêvîye eşkera kerde ke qenalê ke taybetî nê karî kenî zî sponsorê PDKyî bi xo yî û wina qisey kerde: “PDK Başûrî ra wezîfeyo ke Tirkîya dana pê ano. Ma zanenê ke dublajkerdişê her fîlmî ya zî dîzîya wayîrê vayîyêka giran o. Heto bîn de mîyanê yew serrî de vayeya dublajkerdişê yew fîlmêk yew defter dolar keno. No zî nişan dano ke sermayeyêko gird seba na polîtîkaya xo cîya kenî. Nê fîlman zî demo hîra de TVyan de zêde dane temaşekerdiş û na rewşe bi zanayîş yena kerdiş. Na reye zî doman, civan û heta heme beşê komelî eşkenê bi asanî temaşe bikerî û binê tesîrê înan de bimanî.”

 

‘Tesîrê xo cuya rojane ser de zî kenî’

 

Hêvîye bale ante babeta dîzîyanê ke Başûr de yenê mojnayîş ser û vat: “Babeta nê fîlman, viraştişê înan û her tewir raybazê ke xebetnenê pêro bi zanayîş û bi programin î. Înan ra yew zî bîlasebeb nîyo. ganî bi asanî nêro mojnayîş. Ma tesîrê ke şarî ser de birazenê xêz kerd. Înan ra ya tewr muhîm zî bedilnayîşê tarzê cuye, kulturê kinc û xoradayîşî yo. Başûr ê ke girêdayeyê kulturê xo yî ra yew o. Kinc û xoradayîşê herêmî cuya rojane de giranî yeno şixulnayîş. La her ke şino zirarê girdi dîyeno nê çîyan. Înan ra bi taybetî zî qala kurdan yeno kerdiş. Senî kulturê ma, bîyayîşê ma fînenê merheleyêka şenik, senî qala mezgê ma kenî, amacê înan eşkera yo. Xeylê fîlman de têkoşînê azadîye yê Bakurê Kurdistanî hîra bîyo û kurdanê Başûrî sey terorîst bi name kenî.”

 

‘Medya hêrişê dagirkerîye senî dî’

 

Hêvîye wexto ke qala medya kerd, babeta prosesê ke Başûr de yenê cuyayîş aye senî vînena ercnaye û vat: "Pêroyê hêrişanê xo de raybazê binpaykerdişê heqê şerî ameyî şixulnayîş. Çeke kîmyewî ameyî şixulnayîş, zirarê girdî dîyayî wargeh û xozayî ro. Hêrişêko vera ehlaqê merdimîye yo. Na reya yewine nîya ke dewletê dagirkerî serê herra Başûrî de çekanê kîmyewîyan xebetnenî. 38 serrî verê cû serra 1988î de reyna çeke kîmyewî ameybî şixulnayîş.  38 serrî yo ke Kurdistan de eynî çî dewam keno. Rojnamegeran ra belgeyanê derheqê çekanê kîmyewîyan arê dayî. Dîmenê ke hetê gerîlayî bi çekê kîmyewîyan ameyî qetilkerdiş, vila bîyî. Delîlê nê hêrişan zêde estî. Wargehê Başûrî ameyî talankerdiş, dar û berî ameyî birnayîş. Heto bîn de zî dewletê mîyanneteweyî bêveng î.  Tiya de rolo tewr muhîm yê medya yo ke nê babetan bida mojnayîş ke se bî? Ganî no çî bêro ercnayîş. Medyaya Başûr, medyaya hetgir çiqas nê çîyan mojnenê.”

 

‘Talankerdişê Kurdistanî meşru vînenê’

 

Hêvîye dewamê qiseykerdişê xo de taybetî rexneyanê xo yê seba ajansê Rûdaw û K24î ard ziwan û vat: “Rûdaw û K24 seba hêrişanê dagirkeran benê rayîrakerdox û serkeş. Ma vînenê ke tesîrêko senî awan kenî. Hetêk de polîtîkaya pawitişê ziwanî bikerî zî eslê xo de asîmîlasyonê kultur, talankerdişê Kurdistanî meşru vînenê. Pawitişê Kurdistanî de seba menfîetanê dewleta tirkî xebetîyenê. Qet vera Tirkîye û PDKyî de xeberan nêvirazenê. Tîya ra ver endamêk înan yo ke serkêşî keno vera hêrişanê dewleta tirkî de qiseykerdiş kerdo û ci rê yew serrî cezaya dûrîvistişê karî dîyayo. No hewldayîşê tersnayîşî bî ke înan ra kesêk derheqê Tirkîye de qisey nêkero.”

 

‘Şar bi reaksiyon o’

 

Hêvîye tewr peynî qala reaksîyonanê şarî kerd û wina qedênaye: “Ez bi kêfweşî vana ke her ke şino nizdîbîyayîşê şarê Başûrî yê vera hêrişan zêde beno. Hêrişanê Îran û Tirkîye bi rayîrşîyayîş û çalakîyan protesto kerdî. Şar êdî wayîrê tecrübe yo. Nê hêrişî seba înan xerîb nîyî. La lazimo ke şar hîna zêde bi rêxistin bibo. Nê çalakîyan de zî do netîceyêk baş nêro girewtiş.”