Sema Çaglak

 

MERKEZÊ XEBERAN  - Sereka Komeleya Cinîyan ê Lubnanî Buşra Elî, eşkera kerd ke hemverê Ereb û şarê bînan de talûkeyêko pîl esto û vat: "Xora liv û lebatê dîplomasîyî ke bi Moskowa û Washîngtonî dir yenê kerdiş rast kenê ke planê verhîra seba mintiqa estê. Nê hêrişî bi qebûlkerdişê hêzê mîyandewletî dir seke Rusya û heta Îsraîlî dir yeno qebûlkerdiş. Coka hêrişê duştê Kurdan de sîyaset û polîtîkayêke mîyandewletî ya."

 

Her çar perçeyê Kurdistanî de rojevêka sereyîne esta, munaqaşeyî û erjnayîşî serê hêriş û plansazgeyê Dewleta Tirkî de yenê kerdiş. Bi xusûsî zî Artêşa Tirkî ya ke bi hetkarîya Partîya Demokratîke ya Kurdistanî (PDK)yî hemverê Mintiqaya Federe ya Kurdistanî de yena ca, bîya rojeveya sereyîne ya Kurdan û Ereban. Seba Erebî ke serê nê herdî de ciwîyenê derheqê hewldayîşê Dewleta Tirkî de fikrê xo bi komxebatî, konferans û dîyalogê Kurdan-Ereban de anê ziwan.

 

Sereka Komeleya Cinîyan ê Lubnanî Buşra Elî, derheqê polîtîkayê ke hemverê Rojhelatê Mîyanên û Kurdistanî de yenê rayîr ra şîyayîşî ajansê ma rê qisey kerd.

 

'Kurd û Erebî wayîrî tarîxêk qedîmî yê'

 

Buşra, di destpêkerdişê qiseyê xo de bale ante serê muhîmîyê têkilîyê mabêne Kurdan û Ereban de û wina qisey kerd: "Têkilîyê Kurdan û Ereban wayîrê tarîxêkê qedîmî yê û di netîceyê têkilîyêke ewro de nîyê. Şarê Erebî û Kurdî niştecayê tîya yê, bi serran o na mintiqa de yê. Coka di mabênê wurdî şaran de eleqeyêke qedîm esto. Labelê di Rojhelato Mîyanên de bi xusûsî di na seserra peyîne de dimayê ke modelê Netew-Dewlete avêr kewt Kurdî û Erebî zî rayîrêke cîya xo rê xêz kerdî."

 

'Mîyanê şaran de polîtîkayê nîjadperestîyî aver fînenê'

 

Buşra, wina bale ante serê birnayîşê têkilîyan: "Dimayê xêzkerdişê rayîrê cîyayî û netîceyê polîtîkayê merdimê serdestî ke di rejîman de ca gênê, yewbînan ra birnayî. Di mîyanê şaran de polîtîkayê muxalîfî ameyî aver fînayîşî. Coka ke modelê Netew-Dewlete tewr zêdeyêrî xo serê yew hetî de, yew netew, yew dewlete, yew dîn, yew kultur û yew ziwanî dir resinena û xo awan kena. Coka çi heyf ke nê wurdî şarê ke di mîyanê  eleqedarîyêke qedîm de yê bêçareyî ra rayîrê ciyayî înan rê ameyê xêzkerdişî. Her çar perçeyê Kurdistanî de ke cayê înan de Kurdî nişteca yê û şarê ê cayî yê rejîmê serdest û îqtîdarî her tim di mabênê Kurd û Ereb, Fars û Tirkan de lejê tewir bi tewirî awan kenê û ê şaran hemverê yewbînan de xebetnenê. Bi xusûsî zî di nê serranê peyînî de duştê nê şaran de polîtîkayê nîjadperestî, şovenîzmî û faşîzmî ameyê averfînayîş. Pêwa nê sîyasetan yeno waştiş ke ê dewletê rejîmî, serdestîyê xo serê nê şaran de mende bikerê."

 

Çinî hesebnayena Kurdan...

 

Buşra, eşkera kerd ke her hetî ra nasname û bîyayîş bi talûkeyêke xedarî dir rî bi rî ameyo verdayîş û vat: "Di awankerdena dewletê neweyî de caardişê neteweyîya xoserbîyayîşê nê welatan û duştê îşxalkerdişî de rolê Kurdan wayîrê xusûsîyêko muhîmî yo. Di wextê vîyarteyî de Lubnan de konferansêk ame ca. Di konferans de alimêke Erebî yê Lubnanî bi rengêke zaf zelal û bi fînakê somut, di netîceyê cigêrayîşê verhîra de rolê Kurdan ardbî ziwan. Yan zî di awankerdişê Dewleta Lubnanî de hemverê îşxalkerdişê Osmanîyan û Fransîyan de Kurdan rolêke senîn asasî û muhîm kay kerdê, ardî ziwan. Labelê gama ke ma ewnenê ci ra dimayê awankerdişê modelê di Netew-Dewletan de, no xoserbîyayîş bîyo xoserbîyayîşê nasnameyê Erebî hesabê serê nasnameyê Kurdî de yo. Bîyo asasê bandurîkerdena  Ziwanê Erebkî yê serê hesabê qedexekerdena Ziwanê Kurdkî de. Bîyo asasê bandurîkerdena kulturê Erebî ke serê kulturê Kurdî de bêro çinîkerdiş û çinî bêro hesebnayîş. Her hetî ra seke nasname, bîyayîş û Şarê Kurdî bi talûkeyêko xeylêk xedarî dir rî bi rî ameyê verdayîş. O zî seke ma vat di netîceyê polîtîkayê rejîmî û merdimê ke serê na cografya de serdest bîyê de ameyê caardiş."

 

'Konferansê dîyalogê Kurd-Erebî muhîm bî'

 

Buşra Elî, da zanayene ke têkilîyê Kurdan û Ereban ke wayîrê tarîxêke qedîmî yê, di netîceyê nê polîtîkayan de wexto ke yewbînan nas bikerê yan zî yewbînan dir eleqedarîyêke rastikên bîyarê ca û wina nîyadîyayîşê xo ard ziwan: "Meqlûbîya nê di netîceyê antîpropagandayê duştê Kurdan de ma ewnenê ke xeylêk roşinvîr, hunermend û sîyasetmedarî yê rejîmî yê serdestî bi tesîr bîyê, zanenê ke rastî û şaşîyî key cayî de ya. O zî beno sebeb ke seba wurdî şaran zî qelsîyêk cidî ameyo ca. Seba wurdî şaran zî problemêko azadbîyayîşî esto. Di netîceyê nê babetê asasî de ma sey roşinvîr, aktivîst, hunermend û sîyasetmedarî bi konferansê dîyalogê Kurdan-Ereban de ameyî verê yewbînan. Ma xeylêk munaqaşeyê verhîrayî ardî ca û di netîceyî de ma resayî ke rolêke ma yê asasî esto. Ganî ma heme caameyê duştê nê welatanê serdestan û zilimkaran de rolê xo kay bikerê heya ke ma înan ra sîyasetê rejîmê serdestî ra vajê bes o."

 

'Şarê Erebî ve ra îşxalkerdişê Vaşurî reaksîyonî ramojnayî'

 

Buşra, wina bale ante serê hêrişê Dewleta Tirkî ke hemverê Vaşur û Rojawanê Kurdistanî de û tesîrê hêrişan ê serê Ereban de kena: "Lubnan de konferans de hêriş û îşxalîyê Dewleta Tirkî yê serê Vaşurê Kurdistanî û Rojawanê Kurdistanî û Vakurê Kurdistanî de xeylêk munaqaşeyî ameyî kerdiş. Madeyê asasîyî ke di netîceyê konferansî de vejîyayî vernî, sîyasetê îşxalîyê Dewleta Tirkî bî. Di sewîyeyo yewin de ê hêrişî duştê her çar perçeyê Kurdistanî de yenê caardişî, labelê bi xusûsî destpêkerdişê hêrişê peyîn ê duştê Vaşurî de, reaksîyonê xeylêk cidî hetê Şarê Erebî ra vejîyayî aver. Seba ke no îşxalkerdiş tena bi wareyê Kurdistanî dir sînordar nîyê. Di eynî wextî de ê cayêke yenê îşxalkerdiş; dewê Asûrîyan, Armenîyan û Ereban ê."

 

'Polîtîkayêke mîyandewletî yena kerdiş'

 

Buşra dîyar kerd ke amancê ê hêrişan cîya yo û wina qal kerd: "Hetêke ra hêriş kenê û hetêke bîn ra zî gamêke destpêkerdişê seba verhîrakerdişê sînorê xo yê Mîsaqî Mîlî yê. Nê hêrişê Tirkîya yena manaya ke seke hereketêko hewl bido hinî cayan îşxal bikero û reyna agêro şuney xo. Nê hêrişê Tirkîya seba mendekerdena hêrişê xo ya. Eke Tirkîya di amancê xo yê sewîyeyê yewin de serd de bikewo do verê xo bido Şengal. Coka ke hêrişê serê Vaşurî û Şengalî de di eynî wextî de virazîyabî. Dima ra do verê xo bido Rojawanî yê milê Cizîrî. Cayê ke nêameyê îşxalkerdişî wazena îşxal bikero. Xora tehdîdê Erdoganî ke di no wexto peyîn de yeno kerdiş û sewbîna liv û lebatê dîplomasîyî ke bi Moskowa û Washîngtonî dir yenê kerdiş rastikên keno ke planê verhîra estê. Nê hêrişî bi qebûlkerdişê hêzê mîyandewletî dir seke Rusya û heta Îsraîlî dir yeno qebûlkerdiş. Seba hêrişê duştê Kurdan de sîyaset û polîtîkayêke mîyandewletî ya."

 

'Tirkîya sîyasetê 'Birayê muslumanî' aver fînena'

 

Sereka Komeleya Cinîyan ê Lubnanî Buşra Elî, di qiseykerdişê xo de wina bale ante serê talûkeyê hêrişî û averfînayîşê sîyasetê 'Birayê muslumanî': "Hemverê Şarê Erebî û şaranê bînan de talûkeyêko pîl esto. Bi xusûsî Lubnan de a  babete amî munaqaşekerdiş. Polîtîkayê Dewleta Tirkî yê serê wareyê Ereban de goreyê serranê verî de zaf zêde bî. Tirkîya Lubnan de di binê nameyê hetkarîya merdiman de bi nameyê sazgehê sivîlî yê tewir bi tewirî kewena mîyanê kampanê Fîlîstînî û Sûrîye. Bi xusûsî sînorê Vakurê Lubnanî de û Sûrîye û Rojawanî de kewena mîyanê kampanê înan, welatijê ke weyra de bi ca benê. Bi xusûsî dimayê teqinayîşê Beyrûtî yê 2yê Tebaxe ya 2020î de ma vînenê ke Tirkîya zafêr rolêke  giranêr dayo xo ke zereyê Lubnanî de kar û barê xo zêdeyêrî kena. Ma vîrî ra nêkerê ke di serdemê Osmanî de Lubnan de xeylêk cayê xo girewtbî û Lubnan di binê serdestîyê Osmanîyan de bi. Vera nê nika Tirkîya bi xusûsî bi şexsê Erdoganî de reya bîn yeno waştiş ke Lubnan seke wîlayetêke di binê serdestîyê înan de bêro îdarekerdiş. Heya ke heme cayê bînî ke di serdemîyê Osmanîyan de bîbî bifîno binê bandurîya xo. Yanê no projeyê Mîsaqî Mîlî tena qismê Kurdistanî nêfîneno zereyê xo. Seke Heleb, Ezaz û Cerablûsî zî ci de  xeylêk cayî  mîyanê nê madeyê Tirkan de yenê ewnayîş. Xusûsî cikewtişê aye ya mîyanê karê zereyî xeylêk welatê Rojhelatê Mîyanênî de bigîro heya ke welatê Vakurê Afrîkayî yan zî, Tûnûs, Libya, Misirî de  têmîyanêrî ana ca. No sîyasetê xo zî di binê nameyê 'Birayê Musulmanî' de aver fînena."

 

'Komîteyêke amî awankerdiş'

 

Buşra eşkera kerd ke duşte plankerdişê Tirkîya de komîteyêke seba xurtkerdişê têkilîya Kurdan û Ereban, Lubnan de amî awankerdiş û wina vat: "Sewbîna  bi nê yewî sey vindertiş û tevrêke duştê îşxalkerdişê Tirkîya ke hemverê Kurdan û Ereban de bero ramojnayîş. Qerarê bi nê rengî di konferansê Lubnanî de vejîyebi aver. Ez bawera ke di demê averî de zî xebatê bi nê şeklî do bêrê viraştiş."

 

'Seba aramîyî ganî cinî rolê xo kay bikerê'

 

Buşra dîyar kerd ke seba aramî û dewamîyî lazim o ke rolêkê cinîyan ê esil û stratejîk bêro vînayîş û wina qal kerd: "Eke rolêkê cinîyan ke stratejîkî çinî bo, tu şorişêk serkewte nêbeno. Fînake ya tewr somut bêşik Şorişê Rojawanî ke nika xeylêk destqezencîyê pîlî yê cinîyan ameyê bidestfînayîşî yê. Rolê cinîyî di nê tena de ney, di babeta sîyasî de lazim o ke di heme babetê komele de rolêke muhîm kay bikerê. Heta ke ma bieşkê biresê azadîya xo ke ci de seyyewbînî û edaletêke komelkî bibo. Duştê nê hêrişan ê verhîrayî de zî bêşik rolêke ma  cinîyan ê heqîqî û asasî esto ke ma bi tewirêke aktîf kay bikerê."

 

'Ganî ma wayîr ro paradîgmaya Ocalanî vejîyê'

 

Buşra eşkera kerd ke Dewleta Tirkî bi wehşîyî hêrişê nasnameyê Kurdanê azadan kena û wina vat: "Hêrişêke serê teorîyê neteweyê demokratîke de ke Birêz Ocalanî teqdîmê şarê mintiqa û yê heme cinîyê Rojhelatê Mîyanênî û Vakurê Efrîkayî kerdo, seba ke ma bieşkê hemverê nê hêrişan de seke cinîyan tevrêke ronê, ganî ma prosesê neteweyê demokratîkî û fikr û paradîgmayê Birêz Ocalanî rê wayîr vejîyê. Heya ke ma bieşkê bi rengêke rast û hacetê rastî dir wayîr ro têkoşînê Ocalanî vejîyê."

 

'Duştê hêrişan de ganî ma metodêko mîyanneteweyî aver bifînê'

 

Sereka Komeleya Cinîyan ê Lubnanî Buşra Elî, wina peynî ro qiseyê xo ard: "Bêşik xebatê ma yê di na çarçewa de ameyî destpêkerdiş. Dimayê konferansî dîyalogî Kurdan û Ereban, ma sey cinîyan Înîsîyatîfê Seba Azadîya Ocalanî deklere kerd. No înîsîyatîf serê nasnayîşê fikr û paradîgmayê Ocalanî de, la bi xusûsî seba azadîya ey yê fizîkî de yo. Ma seke cinîyan lazimîya ma ya lezkî esta ke fikr û fehmê derheqê cinî dir baş nas bikerê, bizanê û ci ra feyde bigîrê. Goreyê ey zî ma do hereket bikerê. Bi xusûsî seke cinîyê Rojhelatê Mîyanênî û Vakurê Efrîkayî duştê îşxalîyî de ma senîn xo organîze bikerê. Duştê nê hêrişan de ganî ma metodêko mîyanneteweyî avêr bifînê. Seke ma cinî zî xo bipawê û rêxistinbîyayîşê xo awan bikerê. Seba ke di her wareyî de cinîyî yenê hedefgirewtiş. Rolêke asasî serê kiftanê ma cinîyan de esto. Tena cinîyê Kurdî ney, heme cinîyê Rojhelatê Mîyanênî û Vakurê Efrîkayî de rolêke ma yo stratejîk esto."