STENBOL  - Avûkata Merkezê Hafizayî ra Esra Kiliç derheqê bi zor vindîkerdiş û înfazan de qisey kerd û vat, 12 dosyayê ke bîyê yew 8 hebî qatilê înan ameyî beratkerdiş û 4 dosyayî zî domnenê. 

 

Goreyê doneyê Merkezê Hafizayî û Komeleya Heqê Merdiman (ÎHD) di Tirkîya de di mabênê 1980-2001î de 1.388 merdimî di îşkence de ameyê vindîkerdiş û hinî doneyê şaristananê Kurdan de zî, di serrê 90yî de 17 hezarî kiştişê kerdoxî eşkera nîyê ke kerdoxê înan eşkerayê ameyê ciwîyayîş. Zafêrîya ê babetan zî hetê dewlete ra serê înan de ame girewtiş û hinî zî di binê verestîya hukmî ke di binê kontrolê îqtîdarî de yê, pabeyê edaletî yê. 

 

Avakatanê Merkezê Hafizayî ra Esra Kiliç, derheqê bi zor vindîkerdiş û înfazê eksê huqûqî de yê ajansê ma rê erjnayîş kerd. 

 

1.380 bi zorî vindîkerdişî estê 

 

Esra da zanayene ke derheqê bi zorî vindîkerdişî de doneyêke zalalî çinî yê û sey Merkezê Hişî di netîceyê pêvînayîşê bi keyeyî û şahidan dir 500yî ra zêdeyêrî merdimî bi zor ameyê vindîkerdiş û wina vat: "Di xebatê ÎHDyî û TÎHVî de 1.380yî zêdeyêrî ra merdimî ameyê vindîkerdiş. Na hûmare zî serranê 90yî ra peyêrîyê. Verîyê 90yî zî Tirkîya de vindîkerdiş estê. La di serranê 90yî de bi sîstematîkî ameyê kerdiş. Goreyê NYyî bi zorî vindîkerdiş no yo: Binê muşahîdîya dewlete de destbendkerdiş, tepiştiş û ci ra malûmat nêamegirewtiş, binê pawitişî ra vejîyayîş o. Seba merdimê ke bi eşkera ameyê remnayîş û vergumanê înan eşkera nîyê, yenê bikarardiş." 

 

'Zafêrî roşinvîrê Kurd ê' 

 

Esra wina dergî da qiseyanê xo: "Dimayê hereketê Kurdî vejîyayî werte dewlete no seke problemêke cidî girewt dest. Dewlete sey metodê eciqnayîşî û cezakerdişî, bi zorî vindîkerdişî kerd dewre. Zafêrî merdimê ameyê vindîkerdiş zî roşinvîrê Kurdî bîyê. Heta nika tena seba 85 merdiman prosesê dewa ame destpêkerdiş. Dewayê ameyê padayîş goreyê prosesê sîyasî ameyê akerdiş û padayîş. Verbi peynîyê serranê 90yî de Tirkîya de seba Yewîyîya Ewropa(YE)yî hinî sererastkerdişî da. Konseyê Ewropayî di raporê derheqê Tirkîyayî de hadre kerdî de vatî ganî êdî na serebûte bêro helkerdiş. Serê nê de dewayî ameyî akerdiş û hinî gamî ameyî eştiş. 2003yî de bi ameyîşê îqtîdarîyê newe dir, 2010î de bi bedilnayîşê Destûre yê Asasî dir soz dayî do derheqê vergumanê 1980yî de bêrê muhakemekerdiş. Dewaya 12ê Êlûle di 2012î de amî akerdiş û di 2014î de netîce bî. Dima ra dewaya Ergenekonî amî akerdiş. Derheqê JÎTEMî de xeylêk delîlî vejîyayî. 2015î de bi peynîkerdişê prosesê çareserî dir bi hewldayîşê derbeyê 2016î dir Tirkîya hewêna kewte krîzêke heqê merdiman û nê dewayî werte ra wedarîyayî." 

 

'Sey sûcî yena şinasnayîş' 

 

Esra qal kerd ke problemê di muhakemekerdişî de ameyê ciwîyayîş seyyewbîn bîyê û hukm û verguman seyyewbînî hereket kerdê û na rewşa eksê huqûqî vejîyaya werte û wina dergî da qiseyanê xo: "Sûcê bi zorî vindîkerdiş di huqûqê netewî de sey sûcî nînê şinasnayîş zî  usûlêke cipersayîşê xusûsî nînê vînayîş. Seke ke sûcê şexsîyê ameyî vînayîş. Bi pêroyê 12 dewayî ameyî akerdiş, 8 hebî bi beratî ameyî netîcekerdiş, 4 hebî zî hema domnenê. Dewaya Mûsa Anterî zî hinî menda ke 30 serrî pirr bikero. Ma vînenê ke do mabênê 3 mengan de qerarê ke nînê dayîş û dewa do bikewo verê demvîyarîyî. Dewaya Mûsa Anterî padayîşî dir ameya rî bi rî." 

 

'Di Dewaya ke Kiştişê Kerdoxê Eşkera Nîyê de cigêrayîşêke bi tesîrî nînê kerdiş' 

 

Esra bale ante serê Dewaya Kiştişê Kerdoxî Eşkera Nîyê yê Anqarayî û nê erjnayîşî kerd: "Dewaya Kerdoxî Eşkera Nîyê yê Anqarayî ke sey dewaya JÎTEMî yena namekerdiş û Mehmet Agar û Korkût Tekîn sey vergumanî yenê muhakemekerdiş di 2019î de qerarê beratî ameyî dayîş. Îstînafî qerar xerepna. Dosya agêraya Dadgehe ya Mintiqayî. Hîrê roniştişî ameyî vînayîş.  Ganî derheqê dewa de cigêrayîşêke bi tesîrî bêro kerdiş. Yew dewaya ke hema domnena ya Vartînîsî ya Mûşî ya ke, keyeyêke 19 merdimî ra ameyêne ca, ameyê qetilkerdişî domnena. Di dewa de tepiştiş vejîya, la înfaz çinî yo." 

 

'Îqtîdar bi nakokî hereket keno' 

 

Esra dîyar kerd ke îqtîdar demêke bi dadîya Cemîl Kirbayîrî ke di nezaret de ameyo vindîkerdiş, Berfo Kirbayîre dir pêvînayîş kerdo û umîd dayo keyeyî û di na babete de zî wina vat: "Dewayî zî di ê prosesî de abî. La dewayî bi beratî netîce bîyî. Hemverê Dadîyê Şemeyî de mudaxaleyî  ameyî ca. Na zî nakokîya îqtîdarî mojnena ra. DMMEyî derheqê nê dewan de vat 'Cigêrayîş bikere, şahidan goştarî bikere û delîlan arê bikere'. Dimayê nînan hinî dewayî ameyî akerdiş. Keyeyê ke tutê xo û merdimê xo vindî kerdê wazenê bivînê ke û vergumanî bêrê muhakemekerdiş. Ma netîceyê dewayê înfazê eksê huqûqî  û bi zorî vindîkerdişî teqîb kenê. Dosyayê ke nika verê AK û BKyî de estê. Hewldayîşê ma di na babete de domnenê."