Medya Uren

 

AMED - Şahidê qirkerdişê Helepçeyî dayî zanayene ke, a bêvengîya Dinya ke seba qirkerdişî xo vîr ra nêkenê û wina vatî: "Verê çimanê Dinya de bi hezaran Kurdî emeyî qirkerdiş. Tarîx her serre di 16ê Adare de şermê bêvengîya Dinyayî ra qîreno. Birînê ma yê hema nêameyê padayîş estê. Ma şewa Enfalî de asê mendî û qîrîya tutan zî goşanê ma de asê menda. Helepçe dewam de ya."

 

Rejîmê BAASî ya ke Seddam Huseynî serekîya ey kerdê, bi amancê qirkerdişê Kurdan serra 1989î de bi operayonêke bi nameyê Enfalî da destpêkerdişî. Di prosesê operasyonê 3 serran de 180 hezar Kurdî ke zêdeyêrî ê ke cinîyî û tutî bî ameyî qetilkerdiş. Verî yê 34 serrî di 16ê Adare ya 1988î de Seddamî bi sîlehanê kîmyewîyan hêrişê Helepçeyî kerd. Tena hêrişê Helepçeyî de zî 5 hezarî merdimî emeyî qetilkerdiş û bi hezaran merdimî birîndar bîy. Goreyê humara Rêxistina Weşîyîye ya Dinyayî(WHO) tena hêrişê Helepçeyî de zî 5 hezarî merdimî emeyî qetilkerdiş û 7 hezarî ra zêdeyêrî birîndar bîyê. Heta roja ewro zî tesîrê sîlehê kîmyewî dewam kenê ke yeno texmînkerdiş heta roja ma ya ewro dorê 43 hezarî û 753 merdimî ciwîya xo bedilnayê û 61 hezarî ra merdimî zêdeyêr zî seqet mendê.

 

Bi wesîleyê serewextê qirkerdişî, şahidanê qirkerdişîya Helepçeyî ra Jîno Rahşîd a ke di tutîyîya xo de bîya şahidê serebûte û Banû Helepçeyî zî ke di qirkerdişî de tuta xo vindî kena û bi xo zî bi birîndarî xelesîyena ajansê ma rê qisey kerd.

 

'Verê çimanê Dinya de bombavaran kerdî'

 

Banû qirkerdişê Helepçeyî yê 1988î de hema 25 serrî û him zî dadîya 3 tutan bîya. Banû sere ra roja qirkerdişî ma dir pare kena: "Vernîyê qirkerdişî serê Helepçeyî de girewt. Bêvengîyêka bi terse bîbî. Helepçe seke tewqa serê adirî gonî girêyayêne. Vernîyê sihorî rejîmê Seddamî bi tank, top û sîlehê kîmyewî ra serê Helepçeyî de girewt. Xeylêke kesî Helepçe ra vejîyayî û xeylêk kesî zî derbasê Îranî bîy. Xeylêke kesî zî di sixnaqan de asê mendî. Şarê Helepçeyî bi tena ame mendiş. Verê çimanê Dinyayî de bombevaran kerdî."

 

'Ma bêvengîya Dinyayî vîr ra nêkenê'

 

Banû saetê qirkerdişî wina vîr fîna: "Saete 11 û 5 deqîqeyî mojnayêne ra û kîmyevaranî dest pêkerd. Seke adirêke serê Helepçeyî de bivaro. Saete ver bi 6ê şanî ra şîyê, bombevaranî her ke şîyêne zêdeyêr bîne. Ê ke fersend vînayne ver bi cayêke bi nameyê Enebewî ra şîyêne yan zî xo pawayne Koyê Şinirwî. Hewl dayêne ke xo bixelesnê. Înan rê Dinya de zî hêrişê pîlî virazîyabî. Xeylêk merdimî verê çimanê ma de ciwîya xo bedilna. Ê qetî vîrê mi ra nêşinê. Her serre zî bi serewextê ci dir ganî beno. Ma tena ameyî verdayîş û bi destê Dinya ameyî qetilkerdiş. Ewro her kes wayîr ro Ukrayna vejêno, seba cinî û tutî  nêrê qetilkerdiş her kes mîyanê hewldayîşî de yo. Ma zî duştê şerî de yê ke, ê ke şerê zordestî nêwazenê zî ma yê. Kes wayîr ro ma nêvejîya. Na zî tarîxê Helepçeyî verê çimanê ma de ganî kerd û wa her kes bizano bêvengîya Dinya seke rîpelêke lîşin mîyanê tarîxî de mende."

 

'Tuta mi pîzeyê mi de merde'

 

Banûye bale ante serê rewşa keyeyê xo û wina ci de şî: "Wextê kîmyevaranî de ez digane bîy. Xeylêk kesî û merdimê ma  ciwîya xo bedilnayî yan zî birîndar bîy. Xo ra ma heminan yewbînî nas kerdê. Ez bi xo zî kîmyevaranî ra bi tesîr bîya. Tuta mi pîzeyê mi de merde û çimê mi vêşayî. Heta nika zî weşîyîya mi xeylêk xirab a. Lazim bî ke ez  dewlete ra vêşêrî tedawîye bivîna. La ez nêwazena zêdeyêrî welatê xo ra dûrî bikewî. Ma bi zafêrî koçberî û nêweşî vîna. Eke merg û nêweşî zî bibo wa serê herra ma de bo. Xeylêk merdimê ma zî hema problemanê pîlan ê weşîyîye ciwîyenê."

 

'Helebçe dewam de ya'

 

Banûye tewr peynî no vatiş qal kerd: "Ma serrêke Îran de mendî û dimayê ci zî derbasê Silêmanî bîy. Teverê kîmyevaranî ra zî ma dejê koçberîye vîna. Hema birînê ma nêameyî pêşnayîş. Kes wayîr ro Helepçeyî nêvejîya. Xo ra qirkerdişê Helepçeyî dewam keno û hema nêqedîya yo. Enfal bi nameyo bîn dewam keno. Kurdî yenê qirkerdiş û yenê çinîkerdiş. Koyê ma, dar û berê ma yenê talankerdiş. Seke her reyî her kes bi bêvengî seyr keno. Qendîl, Vakur, Vaşur û Rojawanê Kurdistanî de sîlehê kîmyewî serê Kurdan de varinenê.  Ma duştê heme şeran de yê û bi xusûsî zî duştê bikarardişê sîlehanê kîmyewî de reaksîyonê xo mojnenê ra. Lazim o êdî qirkerdişî rê vajê êdî bes o."

 

Banûye tewr peynî zî şehîdê qirkerdişê Enfalî vîr ardî.

 

'Bermayîş goşanê mi de asê mendo'

 

Vernîyê kîmyevaranî, operasyonê Enfalî dir keyeyê Jîno Rahşîd bêçare  koçber benê. Vera ke 2 birayê Jîno peşmerge bî, cehşê Rejîmê BAASî serê keyeyê înan de gênê û tehdîd ro înan kenê. Jîno hema tute ya kewena serê rayîrê koçberîye. Jîno wina qalê ê rajan kena: "Ma qasê serrêke qampan de mendî. Dimayê serrêke ma reyêna agêrayî Helepçe. Dimayê hêrişê dorkerde ma şîy. Ma sînorê Helepçeyî de bî. Wina yeno vîrê mi, ez şîya serê banî û mi  teyareyê şerî seyr kerdî. Veng hêdî hêdî zêde bîne û reyêke qêrîne amî, vatî ke kîmyevaran yeno kerdiş. Dewê der-dore ra tewr kemîyêr hinîyan eşkabi xo bixelesnê. La yeno vîrê mi, ma bê solan û bê kincan vejîyayî. Bermayîş, lornayîş û qîrîyayîşê tutan goşanê mi de asê mendo. Ez hema di a şewa Enfalî de ciwîyena."

 

'Kulê ma newe beno û şermê înan zî...'

 

Jînoye dewamîya qiseyanê xo de, bale ancena serê şûnemendeyê Helepçeyî û vat: "Helepçe dimayê xo de bi hezaran birîndarî verdayî. Coka tena nê birînê fîzîkî, hiş û vîrê ma de birînê nînê dermankerdişî verday. Helepçe ma rê bî birîne,  Dinya rê bî şermêke pîl.  Bi bêvengîya înan zî qetil kerd. Hetêke ra zî xeylêk tutê ma vindî yê. Her serre 16ê Adare de tarîx şermê qatilan ra qîreno. Helepçe hema dewam de ya. Hema wareyê pawitoxê medyayî yenê kîmyevarankerdiş. Kurdî û Kurdistan yenê bombevarankerdiş. Hema her kes bêvengîya xo paweno."

 

'Gonîya înan zuwa nêbena'

 

Jînoye dimayê Enfalî qalê agêrayîşê Helepçeyî kerd û vat: "Dimayê serran Helepçe de reyêk bîn ciwîye awan bî. Serranê 1991î pey ra ma newe ra welatê xo vîna. Banî heme ameybî xerepnayîş, ber serê berî de nêverdabî. Weş yeno vîrê mi, ez şîya serê cayê banê ma û mi mîyanê xirbeyê banî de îşikeyê xo vînay. Yew çîyo ke hişê mi de ameyo kendiş zî o dîmen bî. Seke ke Helepçe hema di mîyanê boya saye de bî. Hema boya qetlîamî ci ra firîyayê. Xo ra gonîya bi hezaran, ê herdan de zuwa nêbena."

 

'Ganî Helebçe bibo sembol'

 

Jînoye tewr peynî zî vat lazimo ke her kes wayîr ro Helepçeyî vejîyo û wina peynîyê qiseyanê xo ard: "Wexto ma qalê bêvengîya bîyaye kenê, ma tena qalê Helepçeyî nêkenê. Xo ra ma eşkera kerd Helepçe dewam de ya. Eke o wext manîyî û reaksîyonêk xurtî nîşanê qetlîamî biameyêne kerdiş, do ewro dewleta Tirkî yan zî hêzê bînî zî nêeşkayêne bi sîlehê kîmyewî hêrişê Kurdan bikerê. Ganî ma bi wayîrvetişî dir yewîyîya xo xurt bikerê. Eke ma bi yewîyîya qeneatê xo nêmojnê ra, do serkewtişê ma mimkun nêbo. Ganî Helepçe bibo entîkayê Dinyayî ke qirkerdişê Kurdan îzah bikero."