Melîke Aydin

 

ÎZMÎR - Diyetîsyen Dîcle Dîlan Salman raporê  derheqê xidayê zîndana de ameyo amadekerdiş erjna û vat, îdarekarê zîndanan bi nêzdîbîyayîşê 'ma nêdeleqnê ma wey bikerê' nêzdîyê tepişteyan benê û seba nê zî tepişteyê eşkenê xo biresnê werdê ke eşkenê bipewjnê.

 

Çarçewaya cigêrayîşê Bernameyê Şêwirmendîyê Akademîye ya Weqfê Heqê Merdiman ê Tirkîya (TÎHV) xebatêke ame amadekerdiş û Dîyestîsyen Dîcle Dîlan Salman zî ci de ca girewt. Dîcle rojê vîyarte de raporê bi nameyê, ‘Zîndanan de derheqê xidayê baş û bi hawayêke adîlane parekerdişê' rayaumumî dir pare kerd. Raporê ke bi şêwirmendîyê Ferîde Aksu û Bulent Şik ra ameya amadekerdiş, ame dîyarkerdiş ke heqê xidayî seba tecrîd, îşkence û binpaykerdişê heqan, sey heqêke diyîn yeno erjnayîş û no heq hetê îdarekarîyê zîndanî bi ca nîno.

 

‘Hema hema her kes eynî problemî qal keno'

 

Dîcle dîyar kerd ke Îzmîr de rapor netîceyê pêvînayîşê bi kesê ke 5 serrê peynî de ameyê tehlîyekerdiş û wina vat: "Dima ra ma cewab analîz kerdî û ma serê problemê ke vejîyayî teber xebityayî. 12 kesî beno ke hûmarêke kêm bêro vînayîş la no zî xeylêk problem da werte. Her kesî hema hema behsê eynî probleman kerd. Tena nê esasî de vînayîşê problemê seba hemleyêk bi."

 

‘Tena werd zî atmosferê sîyasî nîşan dano’

 

Dîcle dewam de wina vat: "Ma bi kesê ke demê cîya de tepişte mendê zî ameyî têhet. Ma derheqê prosesê şubeyê koronayî de ke senîn bîyo û sewbîna kesê ke 28 serrî tepişte mendo, derheqê demî de çi vuryayo xebere girewt. Ma bi taybetî derheqê heqê xidayan de persê xo kerdî û ma vat, heqê derheqê werdî de bî yan ney. Problemê hemine zî weybîyayîşêk xirab, qels û nêbaş bi. Ma persê sey, ‘şima proteînêk baş girewtêne? Rojêke xo vajê? Şima çend danî werd waştêne, fêkî û xidayê bi rûn ameyîne yan ney? pers kerd.” 

 

Asayîşê xidayî û xoresnayîş ame erjnayîş

 

Dîcle vat, sey persê; asayîşê xida, pakitî, werd ça ra yeno, senîn yeno amadekerdiş zî ameyî perskerdiş û wina vat: "Ma girewtişê vîtamîn û mînarelan pers kerd. Ma vat, tahlîlê gonî û test yenê kerdiş yan ney. Ma kantîn zî pers kerdç Ma vat, şima eşkenê qasê xo xida bigîrê. Ma vayîye kantînan pers kerd. Nê persî çî vetî werte."

 

'Hacetê pansûmanî zî vejîyayî'

 

Dîcle wina qal kerd: "Semedo ke behsê tecrîd û cigêrayîşê viran yeno kerdiş. Prosesê şubeyê koronayî de şert û mercê giran seba cigêrayîşê viran ra derbas nêbê nêşinê nêweşxane. Bi no hawa zî nêweşîyê xo nêzanê. Yan zî demê şinê îdarekarî, xida tewr peyîn yeno rojeve. Nimûne derheqê rewşa nêweşanê çolyak de pêvînayîş yeno kerdiş. Tutê zîndanan baş wey nêbenê. Şit û werd seba tutan zaf zehmet yenê peydakerdiş. Esas de pêro tepişteyî zî zanê weybîyayîşêk baş çin o. Hewte ra reyke yan zî di rey fêkî vejêna. Tehmê goştî zaf xirab o. Tepişteyî vanê, reyan goşt şûnê wina wenê. Rûnê nêbaş xebitnenê. Tepişteyan dîyar kerd ke hacetê pansûmanî zî reyan werd vejênê. Xeylêk tepişteyî seba bi îdarekarî ra bawer nêkenê, nêşinê verê îdarekarî."

 

Dîcle vat, xeylêk cinî werd ra hormonê înan xira bîyê û vat: "No çîyêk normal nîyo. Bedenê înan de mûyî vejênê. Cinî tersenê ke îdare înan jehrî bikero. Vanê ke îdarekar bi ewnîyayîşê, ‘ma nêdaleqnê ma wey bikerê' nêzdî beno. Tena seba ciwîyayîşî werd yeno dayîş. Tîjî nêvînenê. Îdarekarî xidayî sey findiq, gozî û sewbîna nêwazenê. Bi heme tepişteyan dir kêmîyê vîtamînê sey D, çînko, magnezyum esto. No zî tepişteyan dir beno serdejnayîşî, rijnayîşî porî, zehmetîyê rayrayîşî."

 

‘Seba her nêweşîya eynî menu yeno dayîş'

 

Dîcle tewr peyîn wina vat: “Seba nêweşîyê dîyabet, çolyak yan zî hîpertansiyon û heta vejeteryanan eynî menu yena dayîş. No yeno manaya merdişê tepişteyî. Ganî kesê ke bi çolyak kewtê nanê goreyê xo biewrê. La vanê ardişê ê nanî zehmet o. Seba vejeteryan, vegenan zî kartole yena dayîş. Vera ke bedenê înan hetê vîtamînan de bêro xurtkerdiş, tena seba mirdkerdişî werd peyda kenê. Prosesê grevan de hetê xoresnayîşê vîtamîn, lîmon û şekir de pir zehmetî ameyî antiş. Dermanî zî bê sîstem yenê dayîş. No zî beno sebebê stres û averşîyayîşê nêweşîyê tepişteyan. Arayî bi şewe anê û no zî heme serd beno. Sereyê her kesî koçike mast danê. Tepişteyan derheqê weybîyayîşî de hewl danê ke çareserîyêk bivînê. Tepişteyî awe xo zî bi pereyê xo gênê. Yanî baş awe zî nêşşimnenê."