Sema Çaglak - Rozerîn Gultekîn

 

ÇEWLÎG - Dewijê Rîzî reaksîyon vera projeyê HESî ramojnayî û vatî: "Tena wazenê heme dinya bikerê beton û çol la xoza zî semedê merdiman bingehê cuye ya. Cuyêka bi beton nêwazenê."

 

Çemê Sarime, yew çemêko tewr girîng yê herême yo û girêdayê qezaya Darahînî ya Çewlîgî yo. Çemê Sarime zinarê berz yê dewa Rîzî ya Darahînî ra herêkêno û xo resneno sînorê Amed, Mûş û Êlihî. Çemê Sarime mîyanê çeman ra derbaz beno û xo resneno Çemê Godernê û uca ra zî herêkêno Çemê Dîcle û ver bi Çemê Firatî ra herêkêno. Çemê Sarime bi florayê xo yê nebatî yeno naskerdiş û 100 cor dewî dorê çemî de estê. Bi dewlemendîyê xozaya xo û bereketê herra xo seba roniştoxê ê cayî beno çimeyê debare.

 

Wayîrê tarîxêk kanî ya: Dewa Rîz 

 

Vindertişê ma dewa Rîzî ke kîşte Çemê Sarimî de ca gêna de yo. Dewa Rîzî hetê koyan ra ameya dorpêçkerdiş û wayîrê tarîxêk kanî ya. Dewa Rîzî hertim bi wêrankerdiş û veşayîşî dir rî bi rî menda. Polîtîkayê dewlete yê şerê taybetî sey her cayê  Kurdîstanî xo dewa Rîzî de zî bêpar nêverdayo. Dewa Rîzî reya ewil serra 1915 de wextê qirkerdişê Armenîyan de ameya vegkerdiş. Serra 1925 de wextê Serewedaritişê Şex Seîd de reya diyîn ameye vengkerdiş û veşnayîş. Tewr peyîn serra 1993 de seba polîtîkayê dewlete Rîz reyke bîn ame vengkerdiş û veşnayîş. Nîka zî wazenê bi projeyê Santralê Hîdroelektrîkî (HES) na dewa kane û sey cennetî wêran bikerê. Eke no proje bêro qedênayîş do Çewlîg ra heta Amed bi desan dewî binê awe de bimanê.

 

Hemverê HESî kampanyaya îmza

 

Pêwa nê çîyan Tevgerê Ekolojîyê Mezopotamya, rojê vîyarte de hemverê projeyê HESî ke yeno waştiş Çemê Sarime de bêro viraştiş, kampanyaya îmzayî dayî destpêkerdiş. Sewbîna roniştoxê dorê Çemê Sarime de ciwîyenê zî hemverê projeyê HESî reaksîyon û nêrazîbîyayîşê xo ramojnayî. Dewijê Rîzî derheqê projeyî de fikrê xo ajansê ma rê pare kerdî.

 

‘Ma nêwazenê dewa ma binê awe de bimano’

 

Salîha Menteş dîyar kerd ke ca û wareyê înan bi xoza û herra xo weş o û vat: “Ma nêwazenê dewa ma binê awe de bimano.  Baxçeyê ma tîya xeylêk ê. Sewbîna heywanê ma zî estê. Ma debara xo bi înan kenê. Dewa ma xeylêk texrîbat û wêranbîyayîş dîyo. Labelê ma hertim bi keda destê xo na dewe serê lingan de verda. Ma wazenê ke awa dewe ma bi xozayî biherikyo. Bê awe tu çîyêk nêmaneno. Eke no proje virazyo do dewa ma reyna xira bikerê. Ma heta nika xora destê dewlete ra xeylêk anto. Key xira kerdî, ma reyna dewa xo newe ra awan kerd. Ma do nêverdê reyna dewa ma veng bikerê.”

 

‘Cayê însanan û ganeyan yeno çinkerdiş’

 

Guler Turhalli zî vat, nêzdîyê 10 serrî yo serê Çemê Sarimî de projeyê HESî yeno vindarnayîş û yeno munaqeşekerdiş û vat: “Eke projeyê HESî bêro viraştiş, ma pêro roniştoxê dewe ci ra tesîr benê. La ma nêzanê do key se bikerê û biqedênê. Ma zanê ke projeyê HESî semedê cuya merdiman û wareyê xozayî çîyêk bi tehluke yo. Semedo ke wareyê ganeyan çin keno. Tena ma ney, eynî wextî de heme tewirê heywanê ke mîyanê xoza de yê zirar bivînê. Ma pêro vera nê projeyî vejênê. Ma wazenê ke cuya ma ya xozayî wina dewam bikero. La eke bi nê projeyan xoza û dewa ma binê awe de verdê, o wext qedera dewa ma ya  wêrankerdişî dewam bikero.”

 

 ‘Ma cuyêka bi betonan nêwazenê’

 

Azîze Menteş zî vat, ê cuyêka bi beton û çol nêwazenê û wina dewam kerd: "Çemê Sarime semedo ke dewa ma ra derbaz beno, semedê ma çimeyêk o. Ma uca ra masan gênê, tutê ma çem de asnawî kenê. Cayê ma zergûn o û xeylêk tewirê mîlçik û nebatan esto. Çira cayêko wina semedê rantî danê şîrketan? Ma cuyêka bi betonan nêwazenê. Tîya de baxçeyê ma estê, heme tewirê sebze û fêkiyan tîya resenê. Her ca de darê fêkî û sebzeyan estê. Ma nêwazenê mexdûr bibê. Tîya cayê tarîxî û kulturî yo. Awa tîya pak a. Ma nêwazenê cuya xo ya xozayî bidê destê şîrketan. Tîya ca û wareyê ma yo û ma do tîya ra nêşêrê. Xeylêk dewijî vera şewatî de mecbûr mendî ke wareyê xo terk bikerê. Ma xeylêk zehmetî dî û ma nêwazenê êdî eynî çî reyna biciwîyê.”

 

‘Ma nêwazenê seba cêbê mutehîtan pirr bo xozaya ma çin bikerê’

 

Tewr peyîn Zubeyde Turhalli qisey kerd û vat: "Derdê înan xoza û merdimî nîyê. Tena semedê berjewendî û rantê xo xoza qir kenê. Ma nêwazenê seba cêbê mutehîtan pirr bo xozaya ma çin bikerê. Heta ke çi destê ma ra bêro ma do bikerê û nêverdê ke cuya ma ya tîya biqedênê. Bapîr û kalê ma bi kedêk pîl dewa ma awan kerdî, ma zî wayîrê mîrasê înan vejîyê. Verê ameyîşê ma yê dewe seba gozan bi. Darê gozan tîya xeylêk bî, ma ê gozan kom kerdêne û debara xo bi ê şiklî kerdêne. La wexto ke dewe amî veşayîş û darê tîya zî telef bî. Nika tena darê qijî mendê labelê ma reyna wayîrê tîya vejênê û xozaya xo pawenê.