Habîbe Eren

 

STENBOL - Akademîsyen Cavîdan Soykan dîyar kerd ke hêrişê nîjadeperest û lînçê hemverê multecîyê Sûrîye yê Enqereyî, girêdayê polîtîkayê îqtîdarê Sûrîye de yeno kerdiş û polîtîkayê înan vînî kerdo. Cavîdane sewbîna dîyar kerd ke eynî taxe de hêrişî dewam kenê û tedbîrî nînê girewtiş do hêrişî dewam bikerê.

 

Seba Afganê ke Talîban ra remayî û koçê Tirkîya kerdî, nefretê hemverê multecîyan û nîjadperestî zêde bi û açeryayî hêrişê nîjadperest yê sîstematîk. Nimûneyê peyîn Altindagê Enqere de ame vînayîş. Taxa Battalgazî de 10ê Tebaxe de parqêk de mabêne di koman de pêrodayîş qewimya. Di kesî birîndar bî û yew ci ra Emîrhan Yalçino 18 serre nêweşxane de dinyaya xo bedilna. Di gumanbarî derheqê serebûtî de ameyî tepiştiş. La dimayê xebera ke her di ciwanî hetê multecîyê Sûrîye ra ameyê birîndarkerdiş vila bi dima, taxa Onder û Battalgazî ke xeylê xo Surîyeyijî ciwîyenê bi seyan kesî vejîyayî meydanan. Xeylêk keyeyê Sûrîyeyijî 11-12ê Tebaxe de hedef ameyî girewtiş, keye û kargerîyê înan ameyî talankerdiş, wesayîtî ameyî veşnayîş û xeylêk kesî birîndar bî. Xeylêk keyeyê Sûrîyeyijî mecbûr mendî taxe terk bikerê. La heto bîn ra vera ke polîsî vernîya serebûtî bigîrê, gumanbaran destbend bikerê, rayîr ver bi hêrişê newe akerdî. Cigêrayoxa mêman a Enstîtuya Xebatê Mabêne Kultur û Cigêrayîşê Koçberîye ya Unîversîteya Osnabruck a Almanyayî, Dr. Cavîdan Soykan derheqê polîtîkayê multecîyan ê îqtîdarî û hêrişê ke yenê kerdiş ser o ercnayîş kerd.

 

'Ma bi pêlê koçberî dir ameyî rî bi rî' 

 

Cavîdane dîyar kerd ke ê krîzêk ekonomî ciwîyenê û seba pandemî kargehî ameyê padayîş, betalî zêde bîya, xeylêk kesî seba covîd-19 dinyaya xo bedilnayî, seba krîzê îklîmî daristanî veşenê û laserî wurzenê. Cavîdane wina dewam kerd: "Serê nê sîyasetê tengezar bîyaye, DYA Afganîstan ra xo ant û pêlê koçberî yê ferzkerdiş dest pêkerd."

 

'Polîtîkayê multecîyan vînî kerd' 

 

Cavîdane bale ant serê Afganê ke Talîban ra remayî û ameyî Tirkîya wina vat: "Na babete de kêmasîyêk zanayîşî yê cidî esto. Na babete de îqtîdar zelal nîyo û seba sebebê ke mi rêz kerdî, hemverê multecîyan de ewnîyayîşêk negatîf esto. Polîtîkayê îqtîdarî yê vera Sûrîye zaf ame rexnekerdiş. Nê polîtîkayî dir polîtîkayê multecîyan zî vînî kerd. Dimayê 2011î AKPyî hesab kerd ke îdarekarîyê Sûrîye bivuryo û Tirkîya mecbûr mende tewr zêde multecîyan qebûl kerd. Vatî mêman û wayê û birayê ma. No vatiş dimayê demêk cayê xo îfadeyê ‘multecîyê Sûrîye' rê verda. Netîce de Tirkîya bî welato tewr zêde multecîyan rê wayîrê keyeyî kerd."

 

 'Problemo esas oyo ke kesê ameyî destbendkerdiş yenê tepiştiş yan ney'

 

Cavîdane dîyar kerd ke aye xeylêk rey şîya taxa Onder û wina vat: "Keyeyê ke ameyî rijnayîş seba nê erjan bi kîra dayî multecîyan. 2014-2016 de rijnayîşê ke ameyî ciwîyayîş de ma xeylêk gerreyê derheqê dizdî, xesp û tacîzî de girewtêne. Vatêne xora taxe yena rijnayîş û serebûtê dizdî eşkera ameyîne kerdiş. Seba nê zî kesê hêrişan de ca gênê nê sûcan de qeydê înan esto û no merdiman matmayî verdeno. Problemo esas oyo, gelo yê ameyê destbendkerdiş do bêrê tepiştiş yan ney."

 

'Dişminî tewr kilawe kenê' 

 

Cavîdane tewr peyîn wina vat: "Polîtîkayê teberî de multecîyê ke 10 serrî yo welat de ciwîyenê, berpirsîyarê şaşiyê AKPyî nîyê. Ganî muxalefet no baş bivîno. Çi heyf vatişê muxalefetî yê ‘ma do îmkananê ewil de înan bişawê' dişminîyê hemverê multecîyan tewr giran û kilawe keno."