Wareyê muzîk û hunerî  ke roja ma ya ewro de tesîrêkê ci yê pîl serê komelî de estê, ganî her wext faliyet bêrê kerdene û her wext cinîyan dir têhet bê. Semedê cinîyan dir bêrê têhet, rêxistinbîyayîşê cinîyan raver bo;  xebatê kultur û hunerî zemînêk zaf bi erj ê. Semedê nê ganî faliyetê wareyê kulturî ke tesîrê ci xeylêk serê kommelî de esto, bêro zêdekerdene.

 

Evîn Tîryakî

 

Merdimayî serdemê îlkel heta ewro xeylêk sewîye derbaz kerda. Vernîya Bîyayîşî mabêne serrê 8000-5000î de serdemê neolîtîkî dest pêkerdo û hetê tarîxê merdimayî de wayîrê cayêk girîng o. Merdimayî debara xo bi seydwanî û arêdayîşî derbaz kerda; seydwanî û arêdayîş, dima ra cayê xo zîyan û pesdewarî rê verdayo. Komelê xozayî de kes kesî ra berzêr nêyo. Mabêne cinî û camêrdan de têduştî esto.

 

Cinî, bi arêdayîşî dir hîna zêde vejîyaya vernî, camêrd zî bi seydwanî vejîyayo vernî. Gama ke merdim rewşa cinî ya o wextî ra ewnîyeno, zîyan ra bigîrê heta kedîkerdişê heywanan;  starbîyayîş ra bigîrê heta hekîmî rolêk pîl kay kenê. Sewbîna cinî bi welidbîyayîş zî pîroz yena hesibnayene.

 

Her demê aşme de reglê cinîyan, goreyê tevgerê aşmî, vînayîşê regl hetê camêrdan ra bale anto û eleqe dîyo. Cinî her wext sey berêk ke cuye bi ca ana û dewam kena ameya vînayene. Cinî sey sembolê bereketî ameya destgirewtene. Wextê merdim ewnîyeno demê neolîtîk ra, merdim heykelan ser o baş vîneno; fîguran de, pîlbîyayîşê cicikan û qorikkê cinî, welîdbîyayîş û cuye temsîl kenê.

 

Dima ra camêrd hêzê seydwanî ferq keno û nê hêzî serê cinîyan de xebitneno. Cinî hêdî hêdî yena fînayene û dima ra semedê sînorê herre, bi destpêkerdişê şerî dir camêrd rol gêno serê xo. La bi demî dir, bi milko taybet, cîyayî û dînî dir, teda, binpaykerdiş û bêtêduştîyê cinsî vejênê werte û cinîyî statuyê xo de kewtişêk pîl ciwîyenê. Cinîya ke verê pîroz ameyîne hesibnayene, na rey hepsê keyeyî bena û her ca de mudaxaleyê cinî beno. Cinî bi pêroyî bena sey meta û bazaran de yena rotene. Heqê cinî yê vatişî dest ra yeno girewtene û bi qelend yena rotene. Çapemenî sey hacetê reklamî yena xebitnayene, televîzyonan de bedenê cinî semedê zêdekerdişê reytîngî vejêna vernî.

 

Komelê serdest de,  ganî rolê cinî û camêrdan yê ke ameyê awankerdene, bêrê vurnayene û newe ra rolê rast bêrê bicaardene. Verê her çî ganî hemverê sektorê ke cinî qij fîneno sey meta xebitneno (reklam, rêzefîlm), bêrê teşhîrkerdene, protestokerdene û hemverê nê têkoşîn bêro dayene. Ganî hişmendîyê komelî bêro xurtkerdene, newe ra vejîyo werte û berardişê demê neolîtîkî baş bêrê cigêrayene û newe ra vejîyê werte.

 

Wareyê muzîk û hunerî de ke roja ma ya ewro de tesîrêkê ci yê pîl serê komelî de esto, ganî her wext faliyet bêrê kerdene û her wext cinîyan dir têhet bê. Semedê cinîyan dir bêrê têhet, rêxistinbîyayîşê cinîyan raver bo;  xebatê kultur û hunerî zemînêk zaf bi erj ê Semedê nê ganî faliyetê wareyê kulturî ke tesîrê ci xeylêk serê komelî de esto, bêro zêdekerdene Semedo ke kultur formê cuya komelî û qalibê fikrî hewêneno. Ganî wayîrê nê erjan bêro vejîyayene û ê vejîyê werte. 

 

Cinî komel dana ciwîyayîş û bena ameyoxî. Roja ma ya ewro de wexto merdim sîstemê kapîtalîst ewnîyeno, yê ke heqîqet ma rê danê vîrardiş dayîkê ma yê. Semedê nê cinîyê ke ê bi vera sîstemê kapîtalîst vinî nêkerdê û xo ver dayê yê. No zî ramojneno ke dayîkî, hîna zî kulturê îlahe pawenê û benê ameyox.