Habîbe Eren

 

STENBOL - Avûkata Komeleya Ewilî Tûtî û Cinî Nîlda Baltali, reaksîyon vera sererastkerdişê 4in pakêta darazî ya hetê AKPyî ra ameya amadekerdenee û îstîsmarê tûtan de delîlê somut gêrenê, da û vat: "Îstîsmarê tûtan de delîlê somut îfadeyê tûtan ê. Ma mecbûr ê semedê heqê tûtan têkoşîn pîl bikerê."

 

Îqtîdarê AKPyî serra 2016 ra heta nika babetê sey pakêtê înfazî ke şikdarê îstîsmarê cinsî ci ra feyde gênê, vistişê emrê zewacî û bi rayîrê zewacî dir tecawuzkaran rê efû, gêno rojeva xo. Hetê parlamenterê AKPyî, semedê şikdarê îstîsmarê cinsî sînyalê efû dano û rojê vîyarte de no reyke bîn ardî rojeve û vejîya werte ke 4in pakêta muhakeme de serebûtê îstîsmarî de delîlê somut gêrenê.

 

Bi munaqeşeyê efûyî semedê şikdarê îstîsmar ê tûtan dir, bêcezabîyayîş û zêdebîyayîşê serebûtê îstîsmarî zî xo dir ano. Goreyê raporê 2018ine Komîsyonê Heqê Tûtan ê ÎHDyê Stenbolî, 2002 ra heta nika 440 hezarî tûtî binê emrê 18î de tûtî ardê dinya. Goreyê eynî raporî hûmara tûtê bînan emrê 15yî de yê bi hêrişê cinsî dir rî bi rî mendê û tûtî ardê dinya zî 15 hezar û 937 a.

 

Goreyê raporî, ‘bi hûmara îstîsmarê cinsî yê tûtan', goreyê serra 2014ine 2017ine de zî se ra 67,9 zêde bîyo. Goreyê îstatîstîkê edlî yê serra 2019î wezaretê dade weşanayo zî 2018 de Tirkîya de çarçewaya ‘sucê hemverê destnêdayîşê cinsî' 49 hezar û 57 dewa ameyê akerdene. Dewayê babetê vatişî 22 hezar û 689, sucê îstîsmarî yê hemverê tûtan o. Reyna goreyê dayeyê wezaretê dade 2012 de hûmara sucê dewaya îstîsmarê tûtan 17 hezar û 589 o. 2019 de no vejîya 22 hezar û 698î. Goreyê dayeyê fermî, yê ke nêkewtê binê qeydan û rayaumûmî de nêvejîyayê werte zî la bêro zêdekerdene, tablo xeylêk tehluke ya.

 

Avûkata Komeleya Ewil Tûtî û Cinî ke dewayê  îstîsmar û şîdetê hemverê cinîyan bi zerrî ra taqîb kenê, Nîlda Baltali, derheqê 4in pakêta hukmî ke ci de serebûtê hêrişê cinsî yê hemverê tûtan de ‘delîlê somut' gêrenê ser o ercnayîş kerd.

 

‘Delîlê somutî îfadeyê tûtan ê'

 

Nîlda dîyar kerd ke dewayê îstîsmar ê cinsî de delîlê somutî îfadeyê tûtan ê û vat: "Tûtî serebûtê îstîsmarî de xêrcê amancê nimitişî ra wetayêr, zaf tay zûran kenê. Tewr xof oyo ke serebûtê îstîsmarî de vatêne, gelo waştiş esto yan ney. Ma kesê ke nê wareyî de xebityenê, wa waştişê cigêrayîşî nêkenê. Tût/e waştişê xo bîyaro/a ziwan zî semedê emr qij o, ma şinê rayîrê cezakerdişê şikdarî."

 

‘Sererastkerdişê qanûnî hetê dadgeran ra bi ca nînê'

 

Nîlda dewam de wina vat: "Sey mi qal kerd, xeylêk reyan Merkezê Taqîbkerdişê Tûtan (ÇÎM) îmkanê ke tûtî bi asayîş bêrê goşdarîkene çin o. Nê merkezî bibê zî,  Nê caardişê ci însiyatîfê dozgerê ke dosya ci rê şîya de yo. Tîya de ma dozgerê ke karê xo bi dîqat kenê, cîya gênê."

 

'Persan rê ganî wezaret cewab bido’

 

Nîlda dîyar kerd her tim îstatîstîkê fermî rojeve de yê û vat: "Dewayê îstîsmarî yê mabêne 2012-2019 de se ra 29 zêde bîyê estê. Pêwa nê hetê wezaretê dade ra yeno vatene ke 2019 de 15 hezar û 651 qerarê mahkumiyetî vejîyayê. Persê ke ma ganî pers bikerê; îstîsmarê çend tûtan resa hêzê asayîşî yan zî  mercîyê edlî? Çend heb serbest yenê muhakemekerdene? Çend heban rê dewayê îstîmlakî ameyê akerdene? Çend hebî ameyê veradayene? Ganî nê persî bêrê cewabkerdene. Sewbîna rayîr çin o."