WAN - Cinîyê ke serrê 90yî de semedê polîtîkayê dewlete koçber bî, bi wesîleyê 15ê Gulane roşanê Ziwanê Kurdkî, fikrê xo ardî ziwan û dîyar kerdî ke ê pêwa astengî û asîmîlasyonî kultur û ziwanê xo danê ciwîyayîş.

 

Bi rayberîya Celadet Elî Bedirxanî, şaristanê Şamî de 15ê Gulana 1932 de kovara Kurdkî Hawar dest bi weşanî kerd. Kovara yewina ke bi tîpê Latînî ameya nuştene û wayîrê cayêk girîng a. Semedê paştdayîşê ci yê semedê averbîyayîşê edebîyat û ziwanê kurdkî, her serre 15ê Gulane sey Roşanê Ziwanê Kurdkî yena fîrazkerdene.

 

Polîtîkayê îmha, înkar, teda û asîmîlasyonî yê hemverê ziwanê Kurdkî dewam keno. Bi taybetî Tirkîya de her roje nê tedayî zêde benê û astengîyê newe zêde benê.

 

'Kurdê tewr baş kurdê merde yê'

 

Îstîxbaratdarê verê yê dewayê ‘teberê qanûnî goşdarkerdiş’ ameyîne muhakemekerdene Huseyîn Ozbîlgîn, roniştişê dewaya qetilkerdişê Musa Anterî de îfadeyê sey, Erd de ciwanêk can dayîne, embazê ma vatî 'Verde mireno wa bimiro, Kurdo tewr baş kurdo merde yo.'

 

Qiseykerdişê Kurdkî ame astengkerdene

 

Serrê 90î de tedayê hemverê kurdan tewr zêde bî, sîstemê qorîcîtî ame ferzkerdene, dewî ameyî veşnayene, kilamê kurdkî ameyî qedexekerdene, kitab û rojname ameyî qedexekerdene, hemverê cil û belgê adetî mudaxale ame kerdene. Reyna nê prosesî de bi  hezaran Kurdî ameyî tepiştene, pêvînayîşan de qiseykerdişê Kurdkî ame astengkerdene. Nê caardişî hema zî dewam kenê.

 

Sey ziwano nêno zanayene derbasê qeydan bi

 

Tedayê hemverê Kurdan 2009 de bi operasyonê ke ameyî kerdene, sîyasetmedarê Kurdî ameyî tepiştene. Pawitişê ke sîyasetmedaran bi kurdkî kerd sey,  ‘ziwano nîno zanayene' derbasê zabitnameyan bi.

 

Kurdî 20 serrî yo hedefê AKPyî de yê 

 

AKP yo ke 20 serrî yo îqtîdar o, polîtîkayê xo bi ‘wayê û birayê min ê Kurdî’ da destpêkerdene û prosesê peyîn de bi polîtîkayê şerî yê înkar û îmha dewam kerd. TRT 6 1ê Çeleyê 2009 de bi Kurdkî weşan dest pêkerd. 2015ine de AKPyî sey TRT Kurdî vurna û no tesaduf nêbê.

 

Vernîya cuya zafziwanî ame padayene

 

Bi taybetî 2014 de bi DBPyî dir ‘cuya zafziwanî' ameye kerdene û şaristanan de tabelayê Kurdkî ameyî daliqnayene û nameyê kesê girîng yê ziwan û edebîyatê Kurdkî kuçe û cadeyan de ame ronayene. Kreşê Kurdkî ameyî akerdene. La  2016ine de bi tayînkerdişê qeyûman yê hemverê ziwanê Kurdkî hêrişî dest pêkerdî. ‘Cuya zafziwanî' hedef ameye girewtene. Heme tabelayî ameyî fistene û nameyî ameyî vurnayene û kreşî ameyî padayene.

 

Serra 90î de koçber bî 

 

Cinîya bi nameyê Besna Çîçek ke şaristanê derûrdorî de serr 90î de koçê taxa Suphanî ya Artemîtî kerd, derheqê polîtîkayê înkar, îmha û asîmîlasyonî de qisey kerde.

 

Besna vat, Memedalanî ya Şaxî ya Wanî ra koç kerdê û vat: "Ez her wext kiras û fîstan dana xo ra. Kurdkî qisey kena. Ez nika wesyetê xo tut û tornanê xo kena ke Kurdkî qisey bikera. Ma kurd ê. Homayî ma  Kurd viraştê. Ez ziwanê dayîk û pîyê xo qisey kena. Înan senî ma musnayo, ez wina ciwîyena. Wa her dayîke ziwanê xo tutanê xo rê bimusno. Ez veyvanê xo ra zî vana ke Kurdkî qisey bikerê."

 

'Ma ziwanê xo qisey kenêû danê musnayene' 

 

Cinîya bi nameyê Behîye Komî zî vat, taxe de her kes bi ziwanê xo qisey keno û vat: "Verê semedê nêweşîyan ez şîne nêweşxane mi nêeşkayîne ziwanê xo qisey bikerdêne. Nika xeylêk doktorî Kurdkî zanê. Semedo ke ziwanêk bîn ez nêzana ê mi fam kenê. Ma ziwanê xo qisey kenê, adetê xo ciwîyenê û ziwanê xo danê musnayene."

 

'Ganî ma her ca de ziwanê kurdkî qisey bikerê' 

 

Rafîye Tekel zî wina vat: "Ganî heme sazgehan de Kurdkî bêra qiseykerdene. Ganî qedexeyê vernîya ziwanê ma wirzê. Ma wazenê agêrê dewa xo. Ma dewe ra ameyî û wazenê reyna şêrê. Mektebe de tena Tirkî musnenê. Tutî ziwanê xo kenê xo vîr ra. La ganî ma vera nê vinderê. Her ware de bi ziwanê xo qisey bikerê."