ENQERE - Nuray Çevîrmen dîyar kerd ke bi pandemîyî dir binpaykerdişê heqê tepişteyan zêde bîyo û vat, ganî peynîya binpaykerdişan bêro, semedê ke cuya merdiman xeylêk pîroz û bierj a.

 

Goreyê hûmarê fermî yê Mudurîyê Pêroyî yê Zîndan û Keyeyê Tevkîfî, 28ê sibata 2021 ra heta nika bi pêroyî 276 hezar û 438 kesî tepişte yê. Zîndanan de eynî wextî binpaykerdişê heqan roj bi roje giran benê. Goreyê raporê Komeleya Heqê Merdiman (ÎHD) ê serra 2020ine hezar û 182 kesî derheqê binpaykerdişê heqê cuye de yê ke zîndan de yenê ciwîyayîş de muracat kerdê û 17 tepişteyî zî semedê koronayî şîyê rehm.

 

Tepişteyê sîyasî bi amancê tecrîdê serê Rayberê PKKyî Abdullah Ocalanî bipeynî bo û binpaykerdişê heqê tepişteyan werte wirzo, dest bi grevê vêşanîye yê bêdem û bidor kerdî û roja 159ine de dewam keno. Nuray Çevîrmena ke Komîsyonê Zîndanî yê Komeleyê Heqê Merdiman (ÎHD) de ca gêna, binpaykerdişê heqê tepişteyan yê prosesê pandemî de ameyê ciwîyayîş de ercna.

 

'Koguşê karantîna xeylêk bi tehluke yê'

 

Nuraye, dîyar kerd ke 3 tepişteyê nêweşî koguşê karantîna de şîyê rehm û vat: "Bi serran o zîndanan de binpaykerdişê heqan dewam keno. La her ke şino tewr giran beno. Taybetî zî demê pandemî de. Şîyîş û ameyîşê nêweşxaneyan, sewqkerdiş û vetişê revîran bi pêroyî werte ra ame wedaritene. Tena rewşa zaf lezgîn de hîn dermankerdiş û tetkîk ameyî kerdene. La bi pêroyî semedê pandemî ameyî wedaritene. Bêguman pandemî û merdişê semedê vîrusî, însanan kerd endîşe. Xora xeylêk tepişteyî zî semedê pandemî nêwazenê şêrê nêweşxaneyan. Semedê nê tepişteyê ke rewşa înan krîtîk a, nê prosesî de nêweşîya înan tewr giran bî. Tepişteyê ke şî nêweşxane zî koguşê karantîna de mendî. No zî semedê înan hetê weşî de xeylêk tehluke bi.  Semedê koguşê karantîna hîjyen ra dûr ê, tepişteyî bi tena sereyê xo nêeşkenê cuya xo dewam bikerê, 14 rojan karantîna de ameyî verdayîş. No problemêko tewr pîl bi. 2020ine de 3 tepişteyî, koguşê karantîna de şîyî rehm. Reyna pêwa nê problemê hacetê pakitî estê. Problemê kêmîyê hacetan esto."

 

'Mektubê kurdkî bi tu hawa nênê dayene'

 

Nuraye dewam de wina vat: "Nê prosesî de tepişteyî keyeyê xo ra dûr mendî. Pêvînayîşî ameyî sînorkerdene. Pêvînayîşê telefonî ame astengkerdene. Pêwa nê problemê erşawitê mektuban esto. Metodo tewr giran ê neqlî yê tepişteyan mektub o yan zî bi rayîrê faqsî xebere girewtiş o. Derheqê nê de xeylêk muracatî ma rê estê. Nimûne; ma rê ame neqlkerdene ke mektubê bi kurdkî ameyê nuştene, bi tu hawayî nênê erşawitene. Hacetê ke bi kolîyan yenê erşawitene; kitab û dergî nênê dayene. Kitabî bi sînor yenê dayene. Rojnameyê Yaşam, Bîr Gun, Evrensel û yê sey nînan nênê dayene. Televîzyon de tena kanalê ke îdareyî dîyar kerdê, yenê temaşekerdene."

 

'Prensîbê têduştî ameyo pelçiqnayene'

 

Nuraye vat, sererastkerdişê înfazî yê newe yê 2020ine de ame vetene, do tepişteyê serê 65 û tepişteyê nêweşî bêrê tahliyekerdene de bîyo û vat: "Vatî do sererastkerdiş wina bo. La qaso ke ma dî, no sererastkerdiş semedê kesan taybet ameyo vetene. Nika zîndanan de, tepişteyê zaf nêweş û emr pîl estê. Têkoşînê cuye danê. Heqê înan zî esto, heqê înan yê cuye esto. La bêtêduştî ame kerdene. Prensîbê têduştî ame pelçiqnayene."

 

‘Grevê vêşanîye estê'

 

Nuraye tewr peyîn bale ant serê grevê vêşanîye û vat: "Grevê vêşanîye çalakîya ke her wext zîndanan de yeno kerdene yo. Nuqtaya ke problemê tepişteyan nîna çareserkerdene de tepişteyî îradeyê xo danê werte û kewenê grev. 2019ine de zî grevêko pîl ame kerdene. Uca de problemê pîlî ameyî ciwîyayîş. Bi rastî netîceyê ke wijdanê merdimî birîn kerdêne, vejîyayîne werte. Nika reyna grev esto. Semedo ke tecrîdê Îmraliyî û binpaykerdişê heqan werte ra wirzo, grev yenê dewamkerdene. Ganî waştişê tepişteyan bi ca bîyarê. Waştişê ma oyo ke heqê qanûnî bêrê xebitnayene û binpaykerdişî werte ra bêrê wedaritene."