Sevîm Sutçu

 

ENQERE - Kedkarê cinî hemverê krîzê ekonomî, krîzê perwerde û krîzê weşîye ya bi pandemî dir tewr giran bîyo, têkoşîn kenê. Cinîyan dîyar kerd ke do 1ê Gulane de meydanan de vengê xo berz bikerê.

 

Serrê peyînan de semedê pandemî krîzê ke yenê ciwîyayîş, tesîrêko pîl serê komelî de kenê.  Bêguman yê ke tewr zêde tesîr benê reyna zî cinî yê. Kedkarê cinîyî welat de bi serrêke pêwa krîzê ekonomî û perwerdî bi pandemî dir têkoşîn kenê. Her çiqas emsar 1ê Gulane sey serra xebatkarê weşîye bêro vînayene zî, cinîyê kedkarî yê hem barê keyeyî girewtê û hem zî heqdestê înan kêm bi, cuya înan açarya kaos. Pandemî tewr zêde tesîr serê ekonomî, perwerde û weşîye kerd. Karkera pakitîya ke nêweşxane de xebityena Reyhan Karedelî, mamosteya mektebê sereyîn Fatoş Kilinç û cinîya bi nameyê Elîf Goçlu Çakir ya ke semedê pandemî betal keye de ya, ajansê ma rê ercnayîş kerd.

 

'Nêweşxane de ganî karê pakitî bi layikî bi ca bêro'

 

Reyhan Karadelî Enqere de ciwîyena, 49 serrrî ya  dayîka di tutan a. Bi 10 serrî Nêweşxaneyê Îbnî Sînan ê Unîversîteya Enqereyî de sey karkera pakitî xebiteyna û endama Sendîkayê Karkerê Weşîye ya Şorişgêr ê (Dev-Saglik Îş) ya. Reyhane têkoşînê yê prosesê pandemî qal kerd. Reyhane dîyar kerd ke nêzanaya ke kedkarê weşîye yê nweşxaneyan de xebityenê, hende şertanê zehmetan de ciwîyenê û vat: "Wextê mi newe dest bi kar kerd, ez karkera taşeronî bîya. Endama şîrketî bîya. O wext mi nêzanayîne şertî hende zehmet ê. La no kar qij yeno vînayene. Xora ma şertê giranan de xebityenê. Semedê pandemî barê ma tewr giran bi. Karê pakitîyê nêweşxaneyî tewr giran o. Hem tersê nêweşbîyayîşî, hem tersê ke na nêweşî bêra vilakerdene û hem zî kar bi xo. Merdim mecbûr o karê pakitî bi layîkî bikero. Semedê pandemî û ganî merdim baldar bikero."

 

'Ez hetê psîkolojîk de zaf rincan bîya'

 

Reyhan dîyar kerd ke 7ê hezîrane de bi covîd kewta û wina vat: "13 rojî nêweşxane de menda. Lajê mi semedê îmtîhanê unîversîte amadekarî kerdêne. Semedo ke zirar nêreso ey, ez tutanê xo ra dûrî nêweşxane de menda. Mi nêweşî uca de derbaz kerd. Ez her roje bermaya. Mi vat, gelo derbazê tutanê mi bîyo yan ney. Key ez baş bîya, ez kewta depresyon zî. Psîkolojîyê mi tesîr bi. Hetê psîkolojîk de mi xo rincan hîs kerdêne."

 

'Semedo ke ma heqê xo waşt ma ameyî destbendkerdene'

 

Reyhane dewam bale ant serê karê xo û vat: "Pêro sazgehê bînî saetê xebate bi ca ameyî, la semedê xebatkarê weşîye bi ca nêame. Verpayê ci saetî ameyî dergkerdene, heqdestê ma ame kêmkerdene, pêkerdişî komî ameyî kerdene, la heqê ma werdî. Xora prosesêko zehmet bi. Heqê ke semedê ma biameyîne dayene, nêame dayene. Destpêkê pandemî de wezaretê weşîye pereyê ke biameyîne dayene, eşkera kerd. La ê zî nêdayî ma. Ma waşt ke ma verê nêweşxane de çalakî bikerê. O wext ma 6 kesî ameyî destbendkerdene. No welat de ma bi tu hawa nêeşkenê heqê xo bigîrê."

 

'Tutê ameyoxî êdî tutê pandemîyî yê'

 

Fatoş Kilinç ke 15 serrî yo şaredarîya Çankayayî de mamostetîyê mektebê sereyîn kena û eynî wextî de îdarekara  şubeyê hûmara 1ê Genel Îşî yê DÎSKî de ca gêna, pandemî sero wina vat: "Tutî bi maske ameyî mektebe û nêvînayîşê mîmîkê tutan hem tesîr serê înan de hem serê ma de kerd. Ma nê nêeşkayî tutan amade bikerê. Ma xo hîna zaf kesê ke ewnîyenê tutan ra hîs kenê. No zî tesîr serê performansê ma keno. Serrêke de xeylêk çî vuryayî. Tutî hepsê keyeyî bî. Tutê ameyoxî êdî bîyê tutê pandemî. Perwerdeyê mektebê sereyîn pêro qedênayî. Bi taybetî mektebê taybetî, kreşan de perwerde hende vurya ke, semedê nê tutê qijan perwerdeyê dînî yeno dayene. La no rast nîyo. Prosesê pandemî baş nêame îdarekerdene. Bi serrêke û nîm û ma têkoşîn kenê. Nika mektebî semedê sereyînan akerdeyê. La semedê kesê binê emrê 16 de yê girewte yo. Tîya de naqoqîyêk esto. Ne mamoste, ne keye û ne zî komel nêzanê se bikerê. Semedo ke qedexeyê ke ne eşkera û ne zî zelal ê. Mektebî hîrê rojî yenê akerdene, 5 rojî yenê padayene."

 

'Asosyalbîyayîş ez rincan kerda'

 

Fatoşe dewam de wina vat: "Tutê ke dayîk û pîyê înan, înan dir eleqedar nêbenê, ma înan dir eleqedar benê. Ma perwer de danê. Ma şertê zehmetin de kede danê. Nimûne; heta 6 mengan, ez bi kênaya xo ya 4 serrî dir keye de bîya. Dima ra mektebî abî, ma nêzanayîne ma se bikerê. Semedo ke kesê nêweşîya înan ya kronîk esta, nêxebityayîne. Heto bîn ra ê tutê bêgûnayî teslîmê ma ameyîne kerdene. Sey cinîyêke, sey dayîkêke m amecbûr emndî xo biresnê her ca. Asosyalbîyayîş ma aciz kerd. Prosesê pandemî de ez û mêrdeyê xo pîya ma xebityayî. Pêwa nê ma zehmetî ant. Gelo kesê ke nêxebityenê senî debara xo kenê? Problemê debare ra 22 kesî xo întîxar kerdî. Sewbîna 1ê Gulane tena roşanê karkeran nîyo. Roşanê têkoşînî yo. Ez wazena 1ê Gulane de meydanan de bî. Îqtîdar goreyê xo têgeyreno. Eke Enqere de kongre ameyê kerdene, ma zîwazenê meydanan de bê. Biciwîyo DÎSK, biciwîyo Genel Îş.”

 

'Ez nêeşkena kîra û faturayan bidî'

 

Elîf Gozlu Çakir ke verê sazgehêko perwerdeyê taybetî de xebityayîne, dîyar kerd ke bi cipersayîşê cemaatî ra bawerîya merdiman nêmenda û sazgehê xo zî mecbûr padaya û vat: "Mi 5 serrê verê sazgehê xo pada. Ez betal menda. Ez her çiqas wayîrê tecrube û musayoxe bî zî, her rey semedê emrê xo mi kar nêdî. Ez 48 serrî ya. Yê xebatkaran gênê zî ciwanan wazenê. Semedê pandemî ez betal menda. Ez nêeşkena kîra û faturan bida. Ma muracatê hetkarî kerd la ma rê nêvejîya. Dokumanê sîgortayêmi esto. Ez ewnîyaya ke eşkena teqawît biba. La cayê ke ez xebityaya, 15 rojan xebitnaye nîşan kerdê, 15 rojan nîşan nêkerdê. Goreyê EYT girîng o. Ez 18 serrîya xo ra heta nika xebityena. Mi hîn heqî qezenc kerdê. Ez serê sibayî 8ine de şîne kar heta 10 şanî xebityena. Ez wazena keda ke mi heq kerda, bigîra. Ganî ez zî teqawît biba. 1ê Gulane heqê min o tewr xozayî yo. Wazena pîroz bikera."