Qanûnê dezenformasyonî: Yan rîsk yan terefdarî 2022-07-05 13:49:14   Oznur Deger   ANQARA - Qanûnê dezenformasyonî ke sey qanûnê sansurî yeno binamekerdiş, eke bi ca bêro do tedayêke cidî serê rojnamegeran û komelî de bikero. No qanûn do azadîya fikr û fehmî pêroyî werte ra wedarno.   Qanûnê dezenformasyonî pêşkêşê meclîsî ame kerdiş û qanûnê 2'yê hezîrane de Komîsyonê Mecrayê Dîjîtale û dima ra zî 15’ê hezîrane de komîsyonê edaletî de ame qebûlkerdiş. Yeno pawitiş ke qanûn menga teşrîna verêne de Heyetê Pêroyî yê Meclîsî de bêro destgirewtiş û dimayê Komîsyonê Mecrayê Dîjîtale de ame qebûlkerdiş, 6 rojî dima Amed de 20 ci ra kedkarê çapemenîye 22 kesî ameyî destbendkerdiş û 16’ê Hezîrane de 16 rojnamegerî ameyî tepiştiş.   Ma derheqê qanûnê sansurî de dayeyî kom kerdî.   Mudaxaleyê hemverê azadîya fikr û fehmî   Qanûn, 40 maddeyan ra yeno meydan û bi îdiayê ‘xeberanê şaş vila kenê' seba rojnamegeran serrêke ra heta 3 serran maddeya ke ceza wazena est a. Sewbîna hetê dayîşê karta çapemenîye de zî hukman de newebîyayîş esto û vernî akenê ke kartan bidê terefdaran. Sewbîna selahîyetê Sazgehê Neqlkerdişî û Teknolojiyê Zanistî (BTK) zî yeno hîrakerdiş. Do qanûn azadîya fikr û fehmî tewr zêde bikero binê teda û torê xeberdarîya dîjîltale zî asteng bikero.   Bi qanûn, keyepelê xeberan yê înternetî zî gêno çarçewaya nasnayîşê weşanê bi dem.   Maddeya 29'ine: Eşkerayîya fermî do esas bêro girewtiş   Yew maddeya tewr zêde yena munaqeşekerdiş, maddeya 29. ya. Madde de îbareyê sey, ‘kesê ke aştîya komelî xira bikerê, asayîşê welatî, sîstemê îstîmlakî xira bikerê do serrêke ra heta hîrê serran bêrê cezakerdiş' ca gênê û goreyê madde seba kesê ‘xeberê eksê ci vila bikerê' do heta hîrê serran ceza bêro dayîş. Sewbîna seba sazgehê ke rojnamegerî ci de xebityenê zî do  astengîya weşanî bikerê.   Rojnamegerî yan do rîsk bigîrê yan zî do bibê terefdar   Rojnamegerê ke xebera hêrişêk  nîjadperestî yê hemverê multecî û Kurdan virazno û hetê sazgehê fermî ra bêro zûrîkerdiş do ceza ci rê bibirnê. Goreyê na madde do rojnameger/e yan rîsk bigîro yan zî do bibo terefdar.   Selahîyetê sazgehê îlanê çapemenîye yeno hîrakerdiş   Qanûn de selahîyetê Sazgehê Îlanê Çapemenîye zî yenê hîrakerdiş. Goreyê selahîyetê vejîyayîşê weşanan, Serdozgerîya Komare ra yenê girewtiş û danê Sazgehê Îlanê Çapemenîye. Eke qanûn bica bêro do selahîyet serdozgerîya komare ra bêro girewtiş û bidê sazgehê îlanê çapemenîye. Heyetê Pêroyî yê Sazgehê Îlanê Çapemenîye 36 kesî ra yena meydan û keyepelê xeberanê înternetî yê îlanê fermî di kesî, di kesî zî hetê serekkomarîye ra û RTUKî ra zî di temsîlkarî bêrê dîyarkerdiş. Goreyê nê hûmara heyetê pêroyî yê sazgehê îlanê çapemenîye do 36. ra vejîyo 42. Heto bîn ra eke Sazgehê îlanê çapemenîye bibo wayîrê şertê ke ameyê dîyarkerdiş, dimayê dayîşê beyanameyî dima do di hewteyan de xeberê ke bi îdiayê hemverê rastîye de yê do sererastkerdiş wayîrê weşanî ra biwazo.   Seba sazgehê dewlete cîyayî   Sewbîna do îlanê sazgehê çapemenîye yê girêdayeyê serokomarî û wezaretî yê Portalê Sazgehê Îlanê Çepemenîye de ferz bo û pere înan ra nêro girewtiş.   Maddeya bi munaqeşe: Hukmê karta çapemenîye   Yew maddeya tewr zêde yena munaqeşekerdiş, maddeya derheqê karta çapemenîye ya. Karta çapemenîye ya turkuaz ke hetê wezareta neqlkerdişî yê serekkomarî ra ameyîne dayîş, bi sererastkerdişê newe yê madde de seba rojnamegerê muxalîfan nêro dayîş.   Binê 5 sernameyan de karta çapemenîye   Kerta çapemenîye newe ra binê 5 sernameyan de yê se; karta çapemenîye ya bi dem, karta çepemenîye ya demvîyarte, karta çapemenîye ya serbest, karta çapemenîye ya bêdem, ameyî sererastkerdiş. Goreyê nê karta  çapemenîye ya 5 sernameyan bi ca yena wina ya:   *Karta çapemenîye ya girêdayê wezîfeyî: Karta seba kedkarê çapemenîye û enformasyonî ke girêdayeyê sazgehêkê çapemenîye yena dayene.   *Karta bidem: Karta çapemenîye ya kedkarê çapemenîye ke wezîfeyê înan Tirkîya de yena dayene.   *Karta demvîyarte: Kedkarê ke cayê xebata înan Tirkîya ya û seba demêk Tirkîya de seba xeberan xebitnenê yena dayene.   *Karta serbest: Seba demêk seba kedkarê çapemenîye yê nêxebityenê yena dayene.   *Karta bêdem: Seba kedkarê ke tewr tay 18 serrî xizmeta înan esto yena dayene.   Goreyê qanûnî do seba temsîlkarîya komele û weqfê ke bi qerarê serekkomarî ameyê tespîtkerdiş zî karta çapemenîye bêra dayene.   Do kam karta çapemenîye bieşko bigîro?   Goreyê qanûnî kesê ke seba karte muracat bikerê, ganî 18 serrî emrê xo pirr kerdê, tewr tay lîse ra mezûn bibê, xizmetê îstîmlakî ra qedexekerde nêbê. Sewbîna seba muracat bikerê, ganî sucêk ra ceza nêgirewtibê. Komîsyonê Karta  Çepemenîye do 9 endaman ra bi ca bêro. Wezîfeyê endamê komîsyonî di serrî yo. Endamê ke demê înan pirr bibê, eşkenê reyna bêrê weçînayîş. Sewbîna goreyê qanûnî karta çapemenîye, goreyê maddeyê ameyê sererastkerdiş, eke rojnameger/e wayîrê nê krîteran nêbo, eşkenê karta înan betal bikerê. Şert û mercê karta çapemenîye zî do hetê serekîya neqlkerdişî ra bêro dîyarkerdiş. Goreyê nê zî ma eşkenê vajê, girewtişê karte seba rojnamegeranê muxalîf do zehmet bo.   Pêwa nê muxabirîya înternetî zî do bikewo binê rîskî û muhtewayê weşanan do hetê serdozgerîya komare ra bêrê waştiş û do bi serran bêrê muhafazakerdiş û goreyê nê serê weşanê înternetî mudaxale bêro kerdiş. Heto bîn ra bi nê qanûnî dir whatsab, telegram zî keweno binê rîskî, derheqê pêvînayîşê kesan de eşkenê dayeyan biwazê. Sewbîna selahîyetê BTK’yî ke xeylêk reyan  weşanê çapemenîye asteng kenê zî do bêrê hîrakerdiş.