‘Ganî ma dewa xo û welatê xo bipawê’ 

2022-06-30 15:32:12


	 

	Medya Uren

	 

	MÊRDÎN - Hemverê asîmîlasyonî dewijan wareyê xo pawito. Cinîyê dewa Barmana girêdayê qezaya  Stewrî de ciwîyenê zî bi pawitişê ziwanê xo, cil û belgê xo û cuya xo bale ancenê. Cinî vanê ke seba ziwanê kurdan û eslê înan çin bikerê, sîstemo bîyaye înan beno bajaran û înan uca de çin keno û vatî: “Dewayêka ma esta û lazim o ma nê ziwanî û kulturî bipawê. Coka ganî ma dewa xo, welatê xo û rastîya xo bipawê.”

	 

	Kurdan her tim xo pawitê koyan û mîyanê bejayî de bi ca bîyê, ziwanê xo kultur û xo û bîyayîşê xo pawitê. Îqtîdarê ke bi amancê îşxalkerdişî û asîmîlasyonî kewtê mîyanê herra kurdan waştê ke çin bikerê. Dewijî, kultur û ziwanê kurdkî bi ‘cahilî’ bi name kerdê. Bi nê rengî ame waştiş ke kurdî rastî û xozaya xo ra dûr bikewê. 

	 

	Sewbîna kurdê ke dewê înan ameyî veşnayîş û mecbûrê koçberîye ameyî kerdiş, zereyê metropolan de bi metodê medya, mekteb û sewbîna çîyan dir ameyî asîmîlekerdiş. Pêwa nê têkoşînêk girs dewan de esto. Bi xozaya xo, kar û barê ke yenê kerdiş, bi cil û belgê xo heta kofiyê ke danê sereyê xo û ziwanê xo rastîyanê xo pawenê. Ma zî cuya cinîyanê dewa Barmanî ya girêdayê qezaya Stewrî ya Mêrdînî de ciwîyenê taqîb kerd û ma derheqê asîmîlasyon û pawitişê kulturî de fikrê înan girewt. Cinîyan qalê cuya xo kerdî.

	 

	Serra 90î ra hêriş serê înan de yeno kerdiş

	 

	Serra 1980î ra heta peynîya serra 1994î de tewr tay 4 hezar dewê kurdan ameyî vengkerdiş. Goreyê nê zî bi qasê 3 milyon kurdî koçber bî. Tewr peyîn zî dimayê serra 2009î de zî tewr tay milyonêk kurdî koçber bî. Nê dewan ra yew zî dewa Barmanî ya ke serra 1994ine de eskeran hêriş kerda û welatijan tehdîd kerdo ya. Xeylê keyeyî dewa ra koç kerdî û tay kesî vera hêrişan xo ver dayî û dewe de mendî. O demî de eskeran Ettê Baştaş zî tehdîd kerdê. Lajê ci o dem yeno tepiştiş û dimayê 12 serran ame veradayîş. Ettêya 70 serrî pêwa emrê xo yê pîlî de  karê ramitiş û bostanî kena.

	 

	‘Pêwa her çî ma fek dewa xo ra vera nêda’

	 

	Etê derheqê cuya xo de ma rê wina qal kerd: “Serranê 90î de ma eziyetê pîlî dîyî. Her sereştişê eskeran de keyeyê ma serûbin ameyîne kerdiş. Ma kuyayîne û heqaret û zilm kerdêne. Xora dimayê ke lajê mi ame tepiştiş, cuya ma verê berê zîndanan de derbaz bî. Seba nê ez xeylêk bajaran de gêraya. Labelê pêwa her çî ma fek dewa xo ra vera nêda. Ma nêşî cayêk. Tutê mi û yê lajê mi erd de mendî. Îmkanê remayîşî zî nêmendib. Ez zî tim karê ramitişî kena. Ez hema zî kede dana. Dewa ma, cuya ma weş a. Beno ke zehmet bo labelê ma eslê xo ciwîyenê. Her ke şino şar eslê xo vînî keno. Çîyêk zî ziwanê ma û kulturê ma ra weşêr nîyo. Ez tim tutanê xo ra vana bi kurdkî biciwîyê. Dewe de têkiliyê ma yê cuye tim bi kurdkî ya. Wexto ke ma nasê ma yê ke bajaran ra ewnîyenê, tutê înan yenê tîya û tena bi tirkî qisey kenê. Ez şaş manena. Ma vanê no bedelê bi serran o seba çî yo?”

	 

	‘Xêcê heme zametîyan dewe weş a'

	 

	Bedrîye Saçan ke di mîyanê hêgayê xo de ramitiş kena zî seba ma dir qisey bikera verî boya xo dana. Çay serê kuçika xo de virazena û qalê zametîyê ke ciwîyena kena û wina dewam kena: "Ma zafêrî cinîyî xebetênê. Verê tutanê xo de zî ma xebetênê. Labelê verê nê zametîyî de zî zerra  mêrdan bi cinîyan nêveşena. Ma tim xebetênê seeta ke ma nêxebetîyê zî seke ke ma qet kar nêkerdo. Xêcê heme zametîyan zî dewe weş a. Nika ti hende weşîya şaristanan bida mi zî ez nêşina. Ê ke dewan ra bar kerdê ke zêdeyêrî eslê xo vindî kerdê. La şikir ke ma eslê xo, Kurmancîya xo vindî nêkerdo. Sebrê mi bi qewmê mi û merdimanê mi yeno. Goreyê mi na başîya tewr pîle ya. Ganî merdim qewmê xo û welatê xo rê bibo. Ê ke qewmê xo û welatê xo rê nêbê kesî rê zî nêbenê."

	 

	'Ziwan perçeyêkê ma ra yo'

	 

	Bedrîye qal kerde ke ziwan perçeyêkê ma ra yo û wina ci de şî: "Ciwanê nikayî hinî xo vindî kerdê. Eslê xo ra dûrî kewtê. Heyfo ke merdim nê ziwanî û kulturê weşikî vindî bikero. Ma reyêke vera nêweşîye bêçare mendî şîyî Stenbol. Cinîyêke xebatkare nêweşxaneyî bî, ma ra vat 'No çi ziwan o bi Tirkî qisey bikere'. Mi zî cinî ra persa, kanê Tirk a yan Kurd a. Aye vat 'Ez Tirk a'. Mi zî vat 'Ez Kurd a û kênaya Kurdan a. No zî ziwanê min ê dadîyî ra yo'. Mi vat 'Eke ti bi ziwanê mi bieşka qisey bikera, ez o zî bi ziwanê to qisey bikera'. Mi ra vat 'Ez nêeşkena', mi zî vat 'O wext qisey mekere!'. Ma şêrê key derî ma do bi ziwanê dadîya xo qisey bikerê. No perçeyêkê ma ra yo." 

	 

	'No 30 serrî yo ma barkerde yê' 

	 

	Xurbet Saçan ake serê herdê xo de bi awdayîş mijûl bîyêne zî wina vat: "Ma serê wisarî de dest bi kar kenê. Xebata rez û hêgayan kenê. Ma eşêfe kenê, leman çînenê, ma efare kenê. Ma di rez de zî binê mewan akenê û înan tereşnenê. Ma ewro zî ameyê awdayîş. Dewijê ma zêdeyêrî karê zîreetî û heywanan kenê. Bi nê rengî debara xo kenê. Di serrê 90yî de vera tehdîd û zilmê dewlete ma fek herdê xo ra verada û koçê qezayî bîyî. Reyêna zî zerra ma nêgirewt ke zêde ma dûrî bikewê. No 30 serrî yo ma şîyê qeza, reyêna zî lingêke ma tîya de ya. Ma wisarî ra heta payîzî tîya de yê. Tena zimistanan şinê qeza. Sebrê ma zî qet uca de  nîno. Însanîya dewijan û însanîya şaristanijan cîya ya. Qet seyyewbînî nîya." 

	 

	'Şaristanan de eslê xo vindî kenê' 

	 

	Xurbete wina peynî ro qiseyê xo ard: "Vera zilmî xeylêk kesan dewa xo ra bar kerd. Labelê muhîm o ke nika agêrayîş virazyayo. Ganî her kes bêro serê herdê xo. Cuye weş e û rast e tîya de ya. Çîyêke seke ziwanê merdimî, herdê merdimî  û însanîya  merdimî çinî yo. Ê ke şîyê şaristanan xo xerepnayê. Heme Kurdî  şaristanan de kom kerdê  û ziwanê înan çinî kenê. Xeylêk ci ra ameyê eciqnayîşî. Ma merdimê xozayî yê. Ma tîya de di mîyanê xozayî de yê û di mîyanê yewbînan de yê. Ma yewbînan nas kenê û merdimê yewbînan ê. Şaristanan de kam çîyo merdim nêzano. Ganî merdim herdê xo de, ro ziwanê xo û welatê xo wayîr vejîyo."