Dewa Meşqûqa ya Pîle wayîrê tarîxêkê kanî ya   

2021-05-26 09:19:31


	 

	Medya Uren

	 

	MÊRDÎN - Yew dewa kanî ya wareyê bicabîyayîşê merdiman de dewa Meşqûqa ya Pîl a. Wayîrê awanîyê balkêş û tarîxî ya. Labelê nîna pawitene û coka dewijî gerreyox ê. Tarîxê Meşqûqa pabeyê kifşkerdiş û pawitişî yo.

	 

	Dewa Meşqûqa ya Pîle girêdayê qezaya Qoserî ya Mêrdînî ya. Derûdorê ci de sey dewê Diêmê, Meşûqa Biçûki Cildui, Qeynun, Demira û Şeebana ca gênê. Dewe mîyanê deştêke bi kerrayê koyê Qerejdaxî de ameya awankerdene. Dewe, wayîrê tarîxêkê kanî ya ke çaxê neolotîkî de merdimî ci de bi ca bîyê. Yanê cayê derguşê şaristanî ya. Ma bala xo bidê awanî û tarîxê dewa Meşqûqa ya Pîle û cigêrayîş bikerê. Meşqûqa ya Pîle pabeyê kifşkerdişî û pawitişî ya. 

	 

	Semedê nîna pawitene rijêna

	 

	Dewe, serra 1240 de janê Mogolî yê Vebayê Sîya kewena. Dimayê janî dewe nêmanena û serrê 1800î de eşîrê bi nameyê  Dilbêsî ya binê axatîyê Xazal Axa de bi ca benê. Dima ra kesê cîya dewe de bi ca benê. Awanîyê xozayî hema serê payan de bî. Heta nê wextî semedê ke nînê pawitene rijênê.

	 

	Awanîyê tarîxî yê dewe 

	 

	Dewa Meşqûqa ya Pîle wayîrê taybetmendîyêk tarîxî ya. Awanîyê ke ameyê viraştene bi taybetî bala merdimî ancenê. Dewe de dêrêkê bi nameyê Mor Gavargis esto. Awanîyê dêrî yê bînan ra zaf cîya yo. Dêr, bi kerrayê volkanîk yê Qerejdaxî ameyo temamkerdene. Goreyê ê çaxî bi kerpîç û speyê hakî yeno zexmkerdene. Zereyê ci 3 qedemeyan yeno meydan û her qedeme zî 3 berê ci estê. Verê berê dêrî de bi hîrê formî xaç ameyo neqşkerdene. Goreyê ke vanê ê hîrê nîşaneyî eynî wextî de nîşaneyê keyeyê namdar û dîndar ramojneno.  Xeylêk tarîxnasî heta nika cigêrayîş kerdê la baş tarîxê dêrê nêameyo zanayene la tewr tay yeno zanayene ke emrê ci hezar serî ra zêdeyêr esto. Çi heyf dêr sey xozikê heywanan yeno xebitnayene û semedê ci rê baş xizmet nêbeno zî hêdî hêdî rijêno.

	 

	Gola bi destan ameya viraştene

	 

	Çîyê balkêş ra yew zî gola dewe ke bi destan ameya viraştene ya. Awa xo hêneyê Şemrexî ke 20 km dûrî ra ya gêna. Awe bi kenalê binê erdî ra resena gole. Semedê binê gole lêşin nêbo û zincar nêbo bi taybetî ameya viraştene. Gole ra heta dêr zî qenalêke awe şino. Na gole û qenal wezîfeyêk pîl ê cuye gênê serê milê xo. Gole; sey şimitiş, weykerdişê heywanan û sewbîna lazimîyê cuye pêşwazî kena. La gole nê serrê peyînan de semedê şaredarî wezîfeyê xo bi ca nêana, yena lêşinkerdene. Cayê awe bîyo cayê çopê dewe.

	 

	Dewijî nêwazenê awanîyê tarîxî çin bibê

	 

	Vernîya ma de xeylêk kesî şîyê dewe û vatê ma do dêrî yan zî gole viraznê. Wextê ke dewijî ma vînenê, cade gerre kenê. Vanê, kesê ke yenê sozan danê la ma çareserî wazenê. Nînan ra yew zî Fatma Egeya û wina vat: “Dewa ma dewê ke weş a. La çi heyf nika sey cehenemî ya. Kesê ke yenê tîya sozan danê. Dewe de kes nêmend.” Dewijî pabeyê ke înan rê çareserîyê çopî û pakitî bêro kerdene û wazenê ke awanîyê tarîxî çin nêbê.

	 

	'Werre bi rojê verênan’ 

	 

	Fatma Ege ma rê qalê cuya dewe zî kerd û vat: “Verê paletî estbî. Kar û bar zehf bi. Ma cinî û camêrdî pîya xebotyayîne. Raştî zî hişê ma sey roja ewro serê pere de meşgul nêbi. Tewr zêde wijdanê şarî pak bi. Ma karê xo yê rojane kerdêne û ma yewbînan fikrîyayîne. Xeylêk rey nêweşîyê janî mîyanê ma de vejîyayîne ke 3 rey zî semedê şerê mîyanê xo de dewe ameye vengkerdene. La xozaya dewe ma rê bî hesret.”

	 

	'Dewa ma xira bena’ 

	 

	Kesume Eke yew roniştoxa dewe ya wina vat: Dewa ma dewêke kan û weş a. Eke ci rê baş xizmet bibo û bêro pawitene, her hetê ci ra boya tarîx û dewlemendî yeno. Çi heyf her ke şino dewa ma çin bena. Dimayê ke kurmancî tîya bi ca benê,  3 rey koçberî ciwîyenê. Hîrê rey zî bi şerê mîyanxo no bi ca yeno. Nika tena 31 awanîyê ma dewe de estê. Mîyanê nê kesan de zî ciwanî çin ê. Ganî awanî bêrê viraştene û pakkerdene.”