Cewabo ke 19 serrî yo cinî danê îqtîdarî, xoverdayîş bi 2021-03-02 09:30:37     Habîbe Eren   ENQERE - AKP 2002 ra heta nika îqtîdar o û a roje ra heta nika cinîyan hemverê polîtîkayê ke AKPyî kerdo, têkoşînê xo girs kerdî. Cinîyan hemverê şer, qirkerdişê cinîyan, şîdet, binpaykerdişê kede, tecawuzî bi xoverdayîşê xo cewab da îqtîdar û wayîrê destkewtişê xo vejîyaye.   Cinî serra 2002ine ra heta nika hemverê polîtîkayê dişminê cinîyan yê vîyarteyê yê AKPyî têkoşîn kenê. Bi polîtîkayê neolîberal keda cinîyan ameye binpaykerdene, bê erj ameye verdayîş û cinî vatişê keyeyî sînor kerd û sînorê makûl seba cinîyan ame dayene. La vera nê caardişan têkoşînê cinîyan girîngîyêk pîl vet werte. Îqtîdarî, 2008 de vat 'tewr tay 3 tutî' 2012 de vat, ‘Her kurtajêk cînayetêk o' 2014 de zî vat, 'têduştîya cinî û camêrdan hemverê fitratî yo.'   19 serran de bêguman yew wareyê tewr girîng ê têkoşînê cinîyan 8ê Adare Roja Cinîyê Dinya bi. Cinîyan 19 serrî îqtîdarê AKPyî de pêwa pêro tedayan, waştişê xo kuçe û meydanan de ardî ziwan. Prosesê îqtîdarê AKPyî de şîdetê serê cinîyan zêde bi, tewr tay  7 hezar û 600 cinî ameyî qetilkerdene. Sewbîna merdişê yê biguman yê cinîyan zî bi hawayêko cidî zêde bî. Cinîyan 19 serrî de hemverê nê îmza eştî xeylêk serkewtişan, xoverdayîş girs kerdî û waştişan qîr kerdî.   Ma seke Jinnewsî çarçewaya nê de 2002ine heta, çalakîyê 8ê Adare û çi ameyo waştene kom kerd.   2002 de camêrdî nêkewtî wareyan   Mîtîngê 2002ien de komê rêxistinbîyayeyî Mîtîngê Roja Cinîyan de ca girewtî, qerar dayî ke camêrdî nêkewê meydanan. Pêameyîşê tewr qelebalix yê mîtîngê 8ê Adare cinîyê Kurdî bî. Cinîyê Kurdî goreyê serrê bînan 2002ine de şîdetê camêrdan vetî vernê.   Hemverê şerê Iraqî veng berz kerdî   2003ine de hemverê tifaqê ke xo amade kerdêne hêrişê Iraqî bikero, veng berz kerd. 8ê Adara 2003ine dimayê tezkereyê 1ê Adare bi. Platformê Cinîyan ê 8ê Adare STenbol de mîtîngê ‘hemverê şerî, kiştiş û feqîrîyê cinîyan' mitîng kerdî. Sewbîna dimayê 2003ine rayrayîşê şewe bî sey adet.   Hemverê Guldunya ke ameye qetilkerdene hêrs   2004ine de 8ê Adare de hemverê qetilkerdişê Guldunya hêrsê cinîyan pîl bi û cinîyan dîyar kerd ke wa êdî ‘Guldunya nêrê qetilkerdene’.   Bale antî serê feqîrî û şîdetê serê cinîyan   2005 de Rayrayîşê Cinîyan ê 8ê Adarade de bale ant serê şîdet û feqîrîyê serê cinîyan. Rayrayîşê Cinîyan ê Dinya 2004 de menga Kanûne de seba Şertê Cinîya ê Global heme dinya de bêro vilakerdene ame destpêkerdene.   Cinîyan têkoşînê hempar mûnayî   2006 de rayrayîşê cinîya ê şewe ya femînîstî de, cinî bi pankartê ‘serewedaritişê femînîst’ rayrayîş kerdî. 2007 de cinî bi pankartê ‘Hemverê Patrîyarka, kapîtalîzm, mîlîtarîzm û netewperestî têkoşînê femînîst’ rayrayîş kerdî. Serrê 2008 û 2009 de zî bi sloganê, 'Hemverê Patrîyarka, kapîtalîzm, mîlîtarîzm û netewperestî têkoşînê femînîst’ rayrayîş kerdî.   2009 û 2011 de cinî hemverê şîdetê ke serê cinîyan de zêde bîyo, waştişê xo wareyê 8ê Adare de reyke bîn qîrayî.   8ê Adare de reaksîyonê hemverê qirkerdişê Roboskî   2012 de cinîyan dîyar kerd ke ganî peynîya polîtîkayê şer bêro, 8ê Adare betlaneyê fermî bêro îlankerdene û sewbîna bêtêduştîyê hemverê kesê LGBTÎ bêrê dûzkerdene. Sewbîna 8ê adare de qirkerdişê Roboskî zî ame şermezarkerdene.   Têkoşînê cinîyê ke Parîs de ameyî qetilkerdene wareyê 8ê Adare bi   2013ine de 8ê Adare de hîrê cinîyê  sîyasetmedarê Kurdî ke Parîs de ameyî qetilkerdene Sakîne Cansiz, Leyla Şaylemez û Fîdan Dogan ardî vîr. Sewbîna ame waştene ke cinîyê kedkar yê endamê KESKî bêrê veradayîş.   Hemverê sermaye û serdestîyê camêrdan xoverdayîş   2014ine de pêwa qedexeyê Walîtîya Stenbolî Rayrayîşê Şewe ya Femînîstî Kuçeyê Îstîklalî de 8ê Adare de ame kerdene. Sewbîna rayrayîş de fotografê Sakîne Cansiz, Fîdan Dogan û Leyla Şaylemez ameyî berz kerdene.   Şorişê Rojawanî ame silamkerdene   2015 de 8ê Adare rastî Karavanê Rayrayîşê Cinîyan ê Dinya ame. Bernameyê Çalakîya Serra 4ine de roja 6ine Nisêbîn de ame destpêkerdene û 16ê Adare de Îzmîr de fînal kerd û derbazê Selanîkî bî. Seba têkoşînê Şorişê Rojawan ê Cinîyan bêro silamkerdene zî ewil Nisêbîn de çalakî ameye kerdene.   Bale antî serê îdarekarîyê xoser   2016 de Kongreya Cinîyê Azadî (KJA) bi sloganê ‘Cinî seba azadî û rêberîya xo xover danê' û 'Ma Ekînan ra heta Sêvêyan îdarekarîyê xoser mûnenê û ver bi azadî şinê' 8ê Adare pîroz kerdî.   Rejîmê yew mêrdekî rê vatî ney   2017 de her çar hetê Tirkîya de cinîyan dîyar kerd ke ê pîya hêzdar ê, û rejîmê yew mêrdekî rê vatî ney.   Seba cinîyê ke ameyî qetilkerdene rê edalet   2018 de bi wesîleyê 8ê Adare Roja Cinîyê Dinya de seba cinîyê ke ameyê qetilerdene edalet ame waştiş û sewbîna ame waştene ke waştişê hemsereka KCDyî û parlamentera HDPyî Leyla Guven ke 121ine roja xo ya grevê vêşanîye de bî, bêrê qebûlkerdene.   Rayrayîşê şewe de provakasyon   2019ine de bi wesîleyê roja cinîyê dinya cinî bi sloganê, ‘no serewedaritişêko femînîstî yo’ Taksîm de ameyî têhet û bi hezaran cinî rastê hêrişê bombayê gazî yê polîsan ameyî. Pêwa heme mudaxelayan cinîyan Taksîm de bi sloganan ûca leqnayî.   2020 de zî cinîyan polîtîkayê kanperest yê AKPyî  şermezar kerdî, aştî qîr kerdî û dîyar kerdî ke do cinî tecrîdê serê Rayberê PKKyî Abdullah Ocalanî parçe bikerê..   Emsar zî do cinî vera tecrîdî azadîye, vera qirkerdişê cinîyan zî cuye bipawê. TJAyî startê çalakîyan emsar 26ê Sibate de Sêrt û Hezexî da. Sewbîna cinî 5ê Adare de Kadikoy û 8ê Adare de zî Beyoglu de Kuçeyê îstîklalî de bêrê têhet.