Yuksel Mutlu: Ganî vera cemaetan rêxistinê elewîyan reyna bêrê têhet  

2021-01-17 09:14:46


	 

	Kîbriye Evren

	 

	MERSÎN - Hemşaredara serdemê verî ya Akdenîzî Yuksel Mutlu dîyar kerd ke bi feqîrîye terbîyekerdiş tena akerdişê tarîkatan yê tabeleyan nîyo; feqîrîye, hem yena rayîrberdene û hem zî komelî kena mîyanê lepê xo. Yuksele vat: "Tarîkat zî dima ra binê ê tabelayan de kargerîyan akeno û kargerîyê bazirganîyî de zî merdimê feqîrî bi pereyan xapênenê."

	 

	Merkezê Cigêrayîşê Dêrsimî (DAM) mengê vîyarte de derheqê rêxistinbîyayîşê tarîkatê ke Dêrsim de xebate kerd. DAMî dîyar kerd ke texmînê înan wetayêr, bi rêxistinbîyayîşêko cemat û tarîkatî dir ameyê rî bi rî. Hemşaredara serdemê verî ya Akdenîzî Yuksel Mutlu derheqê rêxistinbîyayîşê tarîkatî ya Dêrsimî de xebitnayîşê feqîrîye şaristan û vera sazgehê Elewîyan ercnayîş kerd.

	 

	*DAMî Dêrsim de xebat kerd û goreyê xebatê ke vejîyayî werte, xeylêk tarîkat bi nameyê cîya faliyetan kenê û kargerî akerdê. Ganî ma nê senî fam bikerê?

	 

	Dêrsim şaristanê ke bi kultur û Elewîyîye xo, ê diyîne bi xoverdayîşê xo û hîrêne bi mudaxaleyê dewlete dir rî bi rî ameyî, hişan de mendo. Merkezê Cigêrayîşê Dêrsimî xebatêke kerd. Na xebate verê zî bî. Derheqê ci de xeylêk akademîsyen û nuştoxê Dêrsimî na babete ser o nuştî û fikrê xo dîyar kerdî. Ma dem bi dem platforman de nê munaqeşe kerdî. Pêwa ke rojeva ma de bi zî, ma zêde nêgirewt planê ewil.

	 

	Dimayê cigêrayîşê DAMî kewt rojeve û munaqeşekerdene. No yeno na mana ke ganî nê ra vajê bes o. Sebebo diyîne çapemenîya komelî û hîrêne zî falîyetê lobî yê peyîn ê Dêrsimijan bi. Seba nê n axebate xeylêk bi erj a.

	 

	*Cigêrayîş de çîyo ke bale anceno, oyo ke tarîkatî feqîrî xebitnenê û hedefê înan ciwan û memur ê. Çira bi taybet no het hedefê tarîkatan o?

	 

	Dewlete û îqtîdar her wext vera Dêrsimî de mîyanê mudaxaleyî de bî. La her wext îqtîdar metodê mudaxaleyî vurneno. Reyan bi teda û zor, reyan bi polîtîkayê asayîşî, reyna zî bi feqîrî. La çîyêko qetî nêvuryeno, polîtîkayê asîmîlasyonî yê. Hemverê Dêrsimî her wext polîtîkayê asîmîlasyon û qirkerdişî ameyî kerdene.

	 

	1937-38 ra heta nika Dêrsim bi mudaxaleyî dir rast ameyo. Sebebê nê zî oyo ke zîhnîyetê netew dewlete newe ra awan bikerê û nê zîhnîyetî dir zî Tirkbîyayîş û sunnîbîyayîş yeno awankerdene. Na babete de zî dewlete her tewir îmkan xebitneno. Dewlete tîya de xeylêk metodan kena dewre. Demê peyîn de zî rêxistinbîyayîşê tarîkat û cematî kena. Hukumetê bînan de no nêame kerdene. Reya ewil nê demî de yeno kerdene. Bi tarîkatê weqfê seke Menzîlî, Suleymanî û Ensarî yenê kerdene. Reyna unîversîta û serê feqîrî de kenê.

	 

	Wexto ke unîversîte yan zî bi hemkarîya camî tarîkat awan kenê, seba merdimê uca seke falîyetê mîsyoner kenê. Nimûne, rektorê ewil yê unîversîteya Munzurî Durmuş Boztug, dimayê ke bi awankerdoxê Enstîtuya Elewî Bektaşî awan keno. Serê nê enstîtuyî de hewl danê ke Elewîyîye bidê naskerdene. Unîversîteya Munzurî hewl da bawerîya şarê Dêrsimî newe ra bido naskerdene. Yanî îdeolojîyê fermî yê dewlete dano naskerdene. Uca de beno hacetê polîtîkayê asîmîlasyonî. No rektor dima ra beno parlamenterê AKPyî. Tewr zêde kesê dîndarî tayînê unîversîteya Munzurî kenê. Nimûne seba beşê komelnasî îlahîyatnas tayîn kenê. Esas de nê pêro problem ê. Serê enstîtuyî de polîtîkayê asîmîlasyonî yenê kerdene.

	 

	Sewbîna verê nê hukmatî zî xeylêk nimûneyê winasî estê. Ma nê zanê ke dimayê darbeyê 1980 ra dima, Walî Kenan Guven de dew bi dewe gêrenê û domanê qijî yê keyeyê feqîran Dêrsimijan ra gênê û vanê ma do domananê şim abidê wendiş. Gênê benê qursê Quran û îmam xatîban. Ma zanê ke nê domanan bi zor berdê. Eke keyeyan bizanayîne, nêşawitêne. Ma nê mudaxaleyan pêro baş zanê. Ganî ma verê nê rewşê bi xeteran de bi dîqet bê.

	 

	Verê unîversîta Kolejêk Munzurî ame awankerdene. FETOyijan awan kerdibi. Domanê Dêrsimijî uca de perwerde vînayîne, heta demokrat û çepgiran domananê xo şawitêne. La ma zanê ke o kolej bi polîtîkayê Tirkerdiş û sunîkerdişî bi. Seba no projeyêk sîyasî yê îslamî bi. La nê merdimî ne Kurdbîyayîş û ne zî Elewîyîya xo ra dest vera danê. Seba nê wazenê ke sere bidê tewênayîşî. Bi feqîrîye terbîye kenê. Hedefgirewtişê cinî, doman û ciwanan girîng o. Çira vernê de cinî, doman û ciwan. Seba ke ameyox înan dir o. Eke cinî û ciwanan îkna bikerê do sunîbîyayîş tewr zêde rew bidê qebulkerdiş.

	 

	Bi feqîrî terbîyekerdiş tena bi akerdişê tabeleyan nêkeweno vernîya ma. No tarîkat dima ra bi tabela kargerî akeno û hewl dano ke merdimê feqîran bi pere qezenc bikero. Esas de bi pere polîtîkayê şerê taybet kenê dewre.

	 

	*Dêrsim de demêk derg hedîseyê îstîsmar, tacîz û tecawuzî de nameyê polîs, leşker û çawîşê pispor derbaz beno. Rolê tarîkatan tîya de çîyo?

	 

	Rêxistinbîyayîşê tarîkat û cemaatî merkezê nê karî de yo. Ma nimûneyê Gulistan Doku bigîrê dest. Gulistane cinîyêka ciwan a wendekera unîversîte ya. Dêrsim de Dewlete bi her çî xeberdar a. Her kuçe de kamera estê. La cinîyêka ciwane vinî bena. Xeylêk îdia estê. No demêk derg o gêrenê la nêvînenê. Verê merdiman danê awbend. Tena Gulistane ney, verê nê zî esto. Ma eşkenê vajê ke şîdetê serê cinîyan de engişta cematî esto. Seba ke komel xira bikerê engişta înan esta. Ganî komelê Dêrsimî û ciwanê ke yenê tîya unîversîta zaf bi dîqet bê.

	 

	*Ganî komel vera nê se bikero?

	 

	Ganî komel bi dîqet bo. No senîn beno? Partîyê sîyasî yê Dêrsimî do nê bikerê. Rêxistinê komelê sivîl, rêxistinê cinîyan û platformê demokrasî û kede do şar bikerê wayîrê zanayîşî. Do vajê ke Dêrsimijî domananê xo vera tarîkatan bipawê. Seba binê nameyê tarîkatî de polîtîkayê tirkerdişê esto. Vera bawerîya ma mudaxale esto. Ganî Dêrsimijî vera nê aya bê û tedbîrê cidî bêrê girewtene.

	 

	*Dayeyê DAMî xeylêk cidî yê û esas de Dêrsim de demêk derg o ke no dîqet antêne. Gelo çira wina erey mendî? Tîya ra tepya ganî çi bêro kerdene?

	 

	Ma na babete de erey mendî. Seba reaksîyonî hewce nêkeno ke merdim Dêrsimij bo. Seba nê ganî her kes îtîrazê xo bikero. Ganî sunîyêk zî îtîraz bikero; Ey tarîkat, ey cemaat, ey hukmat… Ti hewl danê se bikerê? Şaristano ke se ra 90 Elewî yo, çira ti camî viraznenê? Çira nê tarîkatan kenê dewre, wazenê çi biciwîyê? Persê nê persî xo ra qîm kenê. Seba mi ma zaf erey mendê. Refleksêk cidî lazim o. Ganî bi konferans, panel û sempozyuman şarî rê bêro neqlkerdene. Ganî rêxistinê Elewî bêrê têhet û nê tehlukeyî şarî ra vajê.

	 

	Ma asîmîlasyonê tena serê bawerî de munaqeşe nêkenê. Hetê ziwan de zî xeylêk tehluke yo. Asîmîlasyon tena hetê bawerîya ma ney, hemverê ziwanê ma yo zî. Ganî nno tehluke bêro vînayene û pêro rêxistinê komelê sivîl, partî xebate bikerê.

	 

	*Tewr peyîn qiseykerdişî de vengdayîşê to seba rêxistinê Elewî, komelê sivîl, muxalifan û cinîyan?

	 

	Vengdayîşê mi seba keyeyan no yo; Ganî keyeyî bi dîqet bê û aya bê. Ganî nê rîskan domananê xo ra vajê. Pêro rêxistinê komelê sivîl, Elewî û kesê ke hetê aştî û demokrasîyê xebate bikerê. Bi taybetî rêxistinê cinîyan, tevgerê femînîstê Tirkîya na babete de xebate bikerê.