
Dersim’de asimilasyona direnen bir gelenek: Khal Gağan 

2017-12-31 10:50:16


	&nbsp;

	Melike Aydın&nbsp;

	&nbsp;

	DERSİM -Kürt Alevileri tarafından hicri takvime göre yeni yıla giriş olarak kabul edilen ve her yıl DBP Dersim Belediyesi tarafından kutlanan Khal Gağan, bu yıl belediyeye atanan kayyum nedeniyle kutlanamadı.

	&nbsp;

	Dersim coğrafyasında yaşayan ve Kürt Alevileri tarafından hicri takvime göre yeni yıla giriş olarak kabul edilen ve her yıl Demokratik Bölgeler Partili (DBP) Dersim Belediyesi tarafından kutlanan Khal Gağan, bu yıl belediyeye atanan kayyum nedeniyle kutlanamadı. Her yıl Dersim halkının büyük bir ilgiyle katıldığı ve hakkında yürütülen çalışmaların yetersiz kaldığı Khal &nbsp;Gağan hakkında bilgi veren 65 yaşındaki Esma Aslan, şenliklerinin Alevilikteki önemini anlattı. “Khal"ın Türkçe “yaşlı”, “Gağan”ın ise Aralık anlamına geldiğini söyleyen Esma, Khal Gağan kutlamalarının Aralık ayı boyunca sürdüğünü ancak 29, 30 ve 31Aralık tarihlerinin ayrı bir yeri olduğunu söyledi. Gağan kutlamaları gereğince Aralık ayının son 3 gününde niyaz (lokma) dağıtıldığını, kırgınların barıştırıldığını söyleyen Esma, “Ermeniler sürgün edilmeden önce Hristiyan Ermeniler aynı günlerde suya haç atarken, Kırmançlar suyun başında niyaz (lokma) dağıtır ‘çıla’ yani mum yakardı” dedi. Köyden çıktıktan sonra ortaokul çağlarına kadar bu gelenek ve inançlarını devam ettirdiklerini ancak şehre taşındıktan sonra unutulduğunu söyleyen Esma, 1990’lı yıllardan sonra ise bu geleneğin tamamen unutulduğunu söylüyor.&nbsp;

	&nbsp;

	Aralık ayı boyunca sürüyor&nbsp;

	&nbsp;

	Gağan ritüelini anlatan Esma, &nbsp;29,30 ve 31 Aralık günlerinde dileyenlerin oruç tuttuğunu söyleyerek, her güne ayrı bir niyaz dağıtıldığını söyledi. Gağan geleneği hakkında bilgi veren, “ 29’unda miyaz pişirilir, 31’inde ölülerin hayrına bir daha pişirilir, 1’inde de yeni yıla girildiği için pişirilir. Khal &nbsp;ile Fatik; yani ihtiyar adam ve kadın kılığına bürünen iki kişi de davul zurna eşliğinde ev ev gezer, un, yağ, şeker ve kuru bakliyat toplar. Akşam da onu ihtiyaç sahiplerine, öksüz yetim çocuklara verir. Asla kendine almaz” dedi.

	&nbsp;

	‘Perşembe akşamı ateş yakılarak, cem tutulur’

	&nbsp;

	Esma, şöyle devam etti: “Perşembe akşamı geniş bir ateş yakılır dedenin veya pirin evinde. Büyük bir cem tutulur. Bir de her evde yılbaşı gecesi yapılan yemeğin içine sabanı, yayığı temsilen 3 tahta parçası atılır bulan kişi şanslı sayılırdı. Üç gün boyunca bir gün buğday, bir gün terne bir gün de un atılırdı bacadan. Eve bereket gelsin diye.”

	&nbsp;

	‘Kültürümüz yok olmanın eşiğine getirildi’

	&nbsp;

	Her insanın inancının kendisini ilgilendirdiğini söyleyen Esma, asimilasyon politikalarının Alevi toplumuna ait kültürü yok olmanın eşiğine getirdiğini ifade etti. Esma, “Biz onların dinine karşı değiliz ama bizim çocuklar onların inancına göre eğitim alıyorlar. Biz kendi inancımıza göre yetiştiremiyoruz. Bu nedenle de Gağan gibi günleri yaşatamıyoruz” dedi.

	&nbsp;

	Khal &nbsp;Gağan

	&nbsp;

	Khal &nbsp;Gağan, Dersim coğrafyasında Kürt Alevileri tarafından kutlanan ve günümüze kadar gelebilmiş eski bir gelenek. Aralık ayının ilk haftası başlayan, eskinin uğurlanması ve yeni gelen yıla merhaba anlamı taşıyan Khal &nbsp;Gağan kutlamaları, Ocak ayının ilk haftasına kadar sürer. Kutlamanın yapıldığı gün çocuklar sabah erkenden kalkıp, en güzel elbiselerini giyinerek Khal &nbsp;Khek (İhtiyar Adam) eşliğinde hediye toplamaya gidilir. Toplu bir şekilde gidilen evlerin kapıları çalınarak "Gağanê Sıma Bımbarek Bo" (Gağanınız kutlu olsun) denilerek ev ahalisi selamlanır ve şarkılar eşliğinde Khal &nbsp;Khek oyununu oynanır. Ardından ev sahibinin verdiği yiyecekler köyün bir evinde pişirilip, topluca yenilir, geri kalanlar da yoksul ailelere dağıtılır.

	&nbsp;

	Gağan için anlatılan bir diğer hikaye ise şöyle. Khal &nbsp;ve Fatik yazın çalışmayıp eğlenerek geçirdikleri için kışın aç kalırlar. Kışın komşulardan yiyecek istemeye utandıkları için yüzlerini tanınmayacak hale sokarlar. Biri takma sakal takarken diğeri sadece gözleri görünecek şekilde yüzünü kapatır ve boya sürer. Kapı kapı dolaşıp fakirler için yiyecek istediklerini söyleyerek her evden yiyecek toplarlar.&nbsp;

	&nbsp;

	&nbsp;