Melike Aydın 

 

HABER MERKEZİ - AKP iktidarı döneminde orman, tarım ve mera alanlarının yarısı maden sahası haline getirilirken, ülke nükleer atık ve plastik çöplüğüne dönüştü. 6 Şubat’ta yaşanan deprem sonrası, iktidar sermaye ortaklığı ile birlikte eko-kırım projelerine hız verildi.  

 

AKP iktidarı döneminde tarım alanlarının yüzde 57’si, meraların yüzde 55’i, koruma alanlarının yüzde 57’si madene açıldı. Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre 2008-2023 arasındaki 15 yılda verilen ruhsat sayısı 386 bine ulaştı, 109 bin 884 hektar ormanlık arazide madencilik faaliyeti başlatıldı. Bunlara ek olarak Akkuyu’da Nükleer Güç Santrali ile sadece bölge değil bütün coğrafyadaki canlı hayatı risk altına atıldı. Daha da önemlisi Türkiye’nin nükleer atık çöplüğüne dönmesine zemin hazırlayan yasal düzenlemeler hayata geçirildi. 

 

Akdeniz illerinde de eko-kırımın tüm etkileri hissediliyor. 6 Şubat 2023’de yaşanan deprem, çalışmakta olan tüm enerji santrallerine dönük kaygıları artırdı. Deprem kendi başına ekolojik bir sorun yaratırken deprem sonrası ilan edilen OHAL sürecinde yüzlerce şirkete Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) raporu almaksızın taş ocağı ve mermer ocağı açma yetkisi verildi. Şirketlerin denize saldığı çöpler kıyılara vururken devletin onayı ile 20 yılda 3 kat artan çöp ithali ülkeyi plastik çöplüğüne dönüştürdü. Paris İklim Antlaşması dâhil pek çok uluslararası sözleşmeye taraf olan Türkiye bu sözleşmeleri yerine getirmek yerine eko-kırım projelerine devam ediyor, özellikle Akdeniz’i plastik ve nükleer atık suç mahalline dönüştürüyor.

 

Akdeniz’deki eko-kırım projeleri ve etkilerini derledik. 

 

Antalya 

 

*Toroslar ve Akdeniz Kıyıları Çevre Derneği Taş Ocaklarıyla Mücadele Platformu Sözcüsü Ali Ulvi Büyüknohutçu ve eşi Ayşin Büyüknohutçu Finike Kızılcadağ'da yaşadıkları dağ evinde 9 Mayıs 2017’de katledilmiş halde bulundu. Ali ve Ayşin, mermer ocaklarına karşı verdikleri mücadelede bir ocağın kapanmasını sağlamışlardı. Fail Ali Yamuç tutuklanarak cezaevine gönderildi ancak azmettiriciler bulunmadı. Fail Elmalı Cezaevi'nde bir süre yattıktan sonra Alanya L Tipi Kapalı Cezaevi'ne sevk edildi ve burada 20 Eylül 2017'de intihar ettiği açıklandı. Ailenin soruşturmanın derinleştirilmesi talebine Finike Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından “kovuşturmaya yer olmadığı” kararı verildi. Karara yapılan itiraz da reddedildi. Ancak platformun mücadelesi sonucu ruhsatı dolmasına rağmen işletilmeye devam eden Bahçeci Mermer’e ait Alacadağ’daki ocak kapatıldı. Ancak Antalya’da çok sayıda taş ocağı doğal hayata ve su kaynaklarına zarar vermeye devam ediyor. Manavgat Haskoç Hafriyat, Finike Albayrak İnşaat Agreta Taş üretimi, Trio Kum Ocağı, Uki Stone Konyalatı, Maya İnşaat Muratpaşa İlçesi, Çivil Madencilik Kepez’de bilinen taş ocaklarının sahibi olan şirketler.

 

* İbardı ilçesinde 38 ruhsatlı mermer ocağı ilçede doğal hayatı olumsuz etkiliyor. 2020’den itibaren bölgede Aytap Madencilik ve Naya Mermer Sanayi Madencilik şirketleri tarafından çoğu ormanlık arazi içinde mermer ocağı kuruldu. Ayrıca bölgede faaliyetlerde bulunan Naya Mermer ocak işletme sahasında sedir ağaçları dâhil çok sayıda ağaç kıyımı yapıldı. 

 

* 2017’de Kaş-Kalkan Duble çevre yolu için Valilik “ÇED gerekli değildir” kararı vermiş ancak yaşam savunucularının mücadelesi sonrasında mevcut yolların iyileştirilmesi kararı çıkmıştı. Ancak Finike-Demre-Kaş-Kalkan Duble Yol Projesi yeniden gündeme geldi. Proje hayata geçerse 11 arkeolojik sit ve 9 koruma alanına doğrudan ya da dolaylı olarak zarar verecek. Yapılan hesaplamalara göre 66 bin 73 adet de ağaç kesilecek. Proje için Karayolları Genel Müdürlüğü’nün özel bir firmaya hazırlattığı ÇED raporu, 04 Ocak 2023’te Ankara’da İnceleme Değerlendirme Kurulunda (İDK) görüşülecek. “ÇED olumlu” kararı çıkarsa ve Bakanlık onayıyla yolun yapımına başlanabilecek.

 

*2017’de AKP’li Antalya Büyükşehir Belediyesi (ABB) tarafından Lara Plajı’na 300 dönüm araziyi kapsayacak kurvaziyer yat limanı yapıldı. Söz konusu proje deniz canlılarının zarar görmesinin yanı sıra halkın plaja inmesine de engel oluyor.

 

*2017’de ABB tarafından başlatılan Boğa Çayı projesinin ilk etabına göre Boğaçayı’nın denize ulaşan kıyısı kepçelerle kazılıp seviyesi düşürülerek deniz suyunun 750 metre içeriye taşındı. Ancak içme suyunun önemli bir miktarını karşılayan bu bölgede deniz canlıları ve yer altı suları hazar gördü, kazılan çukur dolmaya başladı, oluşan gölet yosunla kaplandı.

 

* Sertavul Res Elektrik Üretim A.Ş. tarafından Antalya’nın Alanya ve Gündoğmuş İlçesi ile Konya’nın Hadim İlçesi sınırları içinde Kuşakdağı Rüzgar Enerji Santrali (RES) ve Enerji Depolama Tesisi (EDT) kurulması ve işletilmesi için ÇED süreci başlatıldı. 20 adet rüzgar gülünün dikileceği projenin ömrü 49 yıl.

 

*Korkuteli ilçesinde Başpınar, Yelleme ve Taşkesiği mahalleleri mevkiinde Galata Wind Enerji A.Ş. depolamalı güneş enerji santrali (GES) kurup işletecek. Santralde 100 bin adet tek kristal yapılı güneş paneli kurulacak. Yine Korkuteli ilçesinde Powergy Elektrik Enerjisi Üretim A.Ş tarafından Alya 1 GES kurulması planlanıyor. 358 bin metrekarelik mera vasıflı maliye arazisinde kurulacak olan santralin ömrü 49 yıl olacak. Santraller tarım ve mera arazileri üzerinde yer alıyor.

 

*Korkuteli'ne bağlı Bozova Mahallesi’nde 530 bin metrekarelik mera alanının 200 bin metrekaresine GES yapılması için ÇŞİB tarafından onay verildi. 

 

*Antalya’da 21 adet çalışır vaziyette HES bulunmasına rağmen Manavgat Çaltepe Saçıdere Göleti, Korkuteli Kızılaliler Göleti, Serik ilçesinde Küçük Aksu Baraj inşaatının da içinde olduğu 4 baraj inşaatı Devlet Su İşleri Müdürlüğü (DSİ) tarafından devam ettiriliyor. Manavgat ilçesi ile Isparta'nın Sütçüler ilçesi sınırında, Yukarı Köprüçay Havzası'nda inşa edilen Kasımlar Barajı ve HES ise karstik arazide yapıldığı için çatlaklarından sızan su tarlalara zarar veriyor ve su kaynaklarını kirletiyor. Gündoğmuş ilçesi Alara Çayı üzerine yapılmak istenen HES için ise ‘ÇED olumlu’ raporu verilmişti.

 

*Antalya ve Mersin illeri sınırında bulunan eski bir yerleşim olan Kaledran’da özel bir firma tarafından açılmak istenen mermer ocağı için 2022 Ocak ayında yol çalışması başladı. Çalışmalar sırasında yüzlerce yabani zeytin, kızılçam ve sandal ağacı yok edildi. 

 

 

*Gazipaşa ilçesinde dört mahallenin sınırında bulunan Demirtaş Madencilik ve Mermercilik Şirketi’ne ait mermer ocağının kapasite artışı ve kum ocağına çevrilmesine valilik 'ÇED gerekli değil' kararı verdi. Mahallede yaşayan yurttaşlar ve yaşam savunucuları karara ilişkin dava süreci başlattı.

 

Burdur

 

* Yeşilova ilçesinde bulunan “Türkiye’nin Maldivleri” olarak bilinen ve 1. Derece Doğal Sit Alanı olan Salda Gölü‘nün Millet Bahçesi çalışmaları kapsamında 2020’de pandemi nedeniyle sokağa çıkma yasakları sürecinde beyaz adalar kısmında oluşumu yüz yıllara dayanan kumları iş makineleri ile taşındı. Çok sayıda endemik türün yaşadığı gölün ekolojik yapısına zarar verildi.

 

*Türkiye’nin en derin göllerinden biri olan, Burdur Gölü’nde suyun çekildiği gözlenirken 300 bine yakın su kuşuna, endemik kuş türlerine ve özellikle dünyada nesli tükenmekte olan dikkuyruk ördeklerinin yüzde 70’ine ev sahipliği yapan Burdur Gölü organize sanayi atıkları ve kanalizasyon atıklarıyla kirletiliyor. Daha önce gölün kuruyan kısımlarına Keçiborlu ve Senir belediyelerince açılmış kanallarla kanalizasyon atığı bırakıldı, Isparta OSB’den açılan bir kanalla kirli atık bırakıldığı yönünde Isparta Valiliği ve ilgili kurumlara suç duyurusunda bulunmuştu.

 

*Gölhisar İlçesi, Karapınar Köyü’nde Sadıçlar Şirketi tarafından yürütülmesi planlanan jeotermal kaynak arama amaçlı sondaj çalışmaları için Valilik tarafından ÇED süreci başlatıldı. Projede, her biri 2.000 metrekarelik alanlara sahip olmak üzere toplamda 7 sondaj lokasyonu belirlenmiş durumda ve bu alanlarda çamur havuzları, konteyner tipi şantiye ve stok alanları gibi yapıların yer alacağı yer alıyor. Proje Karapınar Köyü tarım arazilerine ve su kaynaklarını içeriyor ve 319,98 hektarlık alanı kapsıyor.

 

 

*Burdur’un önemli su yataklarından olan Eşeler Dağı'nda, mermer ocağı kapasite artışına izin veren bakanlığın 'ÇED olumlu' kararına karşı yaşam savunucuları Isparta İdare Mahkemesi'ne iptal davası açtı. Proje Karamanlı ve Bademli barajlarına çok yakın.

 

Isparta

 

*Afyon Dinar ilçesine bağlı 3 mahalle, Isparta Uluborlu ilçesinde 2, Keçiborlu ilçesinde 4 ve Gönen ilçesinde 1 köyü kapsayan alana Erkam İnşaat, Enerji Şirketi tarafından toplamda 50 RES türbini için ÇED süreci başladı. Proje tarım ve yerlerim alanlarına çok yakın.

 

*Sütçüler ilçesinde Yukarı Köprüçay havzasında, İbişler Köyü sınırlarında yaklaşık 100 hektarlık alanda mermer ocağına 2021’de ruhsat verildi. 240 dekarlık kısmında işletmeye açılması planlanan mermer ocağı için Isparta Valiliği “ÇED gerekli değildir” kararı verirken orman arazisi olan proje sahasında yaklaşık 48 bin 612 adet ağaç kesilecek. 

 

*Sütçüler ilçesinde Yukarı Köprüçay Havzasında, ilçeye bağlı İbişler Köyü sınırlarında yaklaşık 100 hektarlık alana mermer ocağı ruhsatı verildi. 240 dekarlık kısmında işletmeye açılması planlanan mermer ocağı için Isparta Valiliği “ÇED gerekli değildir” kararı verirken orman arazisi olan proje sahasında yaklaşık 48 bin 612 adet ağacın kesileceği belirtildi.

 

Mersin

 

*Gülnar ilçesinde Rusya Atom Enerjisi Kurumu’nun (Rosatom) "Yap-İşlet-Sahip Ol" modeliyle üstlendiği Akkuyu Nükleer Güç Santrali (NGS) inşaatı devam ediyor. Enerji üretiminde kullanılacağı belirtilen tesise 2023 yılında "taze nükleer yakıt"ın getirildiği açıklandı. Önümüzdeki süreçte enerji üretimi için test aşamasına geçileceği belirtildi. Olası bir kazanın binlerce yıl etkisi sürecek eko-kırım suçuna neden olmasının yanı sıra ortaya çıkan nükleer atığın bertaraf edilmesi, santralde kullanılan soğutma suyunun yeniden denize boşaltılması gibi önemli sorunlar yaşam savunucularını endişelendiren konular arasında yer alıyor. Bir deprem bölgesi üzerinde kurulan santralde daha önce çatlak ve patlamalar nedeniyle kaygılar artmıştı.

*Mersin Büyükşehir Belediyesi (MBB) Mersin Liman sahasının Mersin International Port (MIP) şirketi tarafından, Atatürk Parkı’na doğru genişletme projesi nedeniyle çok sayıda deniz kaplumbağası ve balık ölümü yaşandı.

 

*Yenişehir ilçesi sınırları içinde bulunan Turunçlu, Değirmençay ve Hamzabeyli, Çukurkeşlik ve Hacgediği mahallelerinde 6 ayrı taşocağının yapımı için ÇED süreci devam ederken yaşam savunucuları ve bölgede yaşayan yurttaşlar hukuk mücadelesi veriyor. Değirmençay-Turunçlu mahalleleri sınırları içerisinde kalan ve yapımı Tüsan Yapı Sanayi Anonim Şirketi tarafından planlanan Taşocağının ÇED raporu askıya alındı. Şirketlerden biri Yelmad Madencilik.

 

*Anamur ilçesinde Tekbir Madencilik için Boksit Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi için ÇED süreci başlatıldı. Bölgede orman arazileri bulunuyor. 

 

* Toroslar'a bağlı Bekiralanı Mahallesi'nde Çukurovataş Hazır Beton Madencilik şirketi tarafından işletilen mermer ve kalker ocağının kapasite artışı için ÇED süreci başlatıldı. Bölge, orman alanı içerisinde yer alıyor.

 

*Toroslar ilçesinin Şahinpınarı mevkiinde krom maden ocağına ait atıklar çevre kirliliği yaratıyor. MMK Madenciliğe ait krom atık arıtma ve depolama havuzu 2022’de çökmüş, kimyasal atıklar Deliçay Deresi’ne karışmıştı. Kanserojen krom atıkların aktığı Deliçay Deresi, Toros Dağları'ndan Akdeniz ilçesine kadar birçok tarla ve bahçenin sulamasında kullanılıyor.

 

*Akdeniz ilçesi Emek Mahallesi’nde bulunan ve Avrupa’dan ithal edilen plastik atıkların yakıldığı belirtilen Ceta Geri Dönüşüm tesisi havaya toprağa karışmasına neden olduğu mikroplatiklerle canlı yaşamını tehdit ediyor.

 

* Büyükçeli bölgesindeki bir koyda 2021 Mayıs ayında gemilerden bırakıldığı tahmin edilen çoğu İsveç menşeli plastik atıklar kıyıya vurdu. ÇŞİB atıkların denize bırakıldığını ve poyrazın etkisiyle kıyıya biriktiğini söyledi.

 

* Toroslar ve Akdeniz ilçelerini kapsayan alanda yer alan Aksu Plastik ve Şimşek Plastik fabrikaları evlerin arasında kaldığı için başta çocuklar olmak üzere yurttaşların sağlığını tehlikeye sokuyor. Granüle dönüştürülen plastik havayı ve yaşam alanlarını kirletirken yurttaşlar fabrikaların sanayi bölgelerine taşınmasını istiyor.

 

 

*Tarsus İlçesi Kemalpaşa Mahallesi’nde yerleşim alanları içinde bulunan geri dönüşüm firmalarının kablo ve araç lastiklerini yakarak bertaraf etmesi nedeniyle canlılık zarar görüyor. Kemalpaşa Mahallesi’nde yaşayan yurttaşlar burada bulunan sanayi tesisinin çoğu ruhsatsız işletildiği ve dolayısıyla denetlenmediğini iddia ediyor. Akdeniz ilçesindeki CETA Geri Dönüşüm Tesisi de yaydığı zehirli gazlar nedeniyle halk sağlığını tehdit ediyor.

 

Adana

 

*Kozan ilçesi Yukarıgeçili Mahallesi sınırları içerisinde bulunan alana Bozefe Maden Şirketi tarafından açılması planlanan “Açık Ocak Krom İşletmesi Kapasite Artışı ve Alan Revizyonu, Yeraltı Ocağı, Kırma Eleme Tesisi, Cevher Zenginleştirme Tesisi ve Atık Depolama Tesisi” projesi için ÇED süreci başlatıldı. 

 

*Yumurtalık ilçesinde bulunan EMBA Elektrik Üretim Şirketi’ne ait Hunutlu ve Steag Enerji ve OYAK ortaklığında işletilen İSKEN Sugözü termik santrallerinin fay hattı üzerinde bulunması nedeniyle Adana Valiliği’ne santrallerin durdurularak, hidrojen tankların güvenli bir bölgeye taşınması talep edildi. Ancak talep yerine getirilmedi.

 

 

*Sarıçam ilçesi Gültepe Mahallesi içinde kalan ve ekolojiye zarar veren yöntemiyle kentin çöplerinin yığıldığı 1880 dönümlük Sofulu Çöplüğü 250 binden fazla yurttaşın sağlığını tehdit ediyor. Tesis mahalleden taşınmak yerine 2008 yılında Büyükşehir Belediyesi tarafından özel bir şirkete 30 yıllığına kiralanmıştı.

 

*29 Mart 2022’de yayınlanan bir haberde Londra’daki üç TESCO geri dönüşüm kutusuna, üç adet GPS cihazı yerleştirilerek plastik çöplerinin nereye gittiğinin araştırıldığı belirtilmişti. Haberde plastik atık kutularından birinin Adana’ya geldiği ve geri dönüşüm tesisi olmayan bir bölgeye atıldığı yer alıyordu.

 

* Yumurtalık ilçesinde bulunan Çin menşeili Shanghai Elektrik Şirketi’nin Hunutlu Termik Santrali yaşam savunucularının itirazlarına rağmen hayata geçirildi.

*Ceyhan Mega Petrokimya Endüstri Bölgesi’nde Rönesans Holding ile Cezayir’in milli enerji şirketi Sonatrach’ın ortak olduğu Ceyhan Polipropilen Üretim A.Ş. tarafından kurulacak polipropilen üretim tesisi yaşam savunucularının itirazına rağmen inşası devam ediyor.

 

Hatay

 

*Arsuz ilçesine bağlı Hüyük köyünde, Krommer Madencilik Şirketi tarafından yapılması planlanan krom ocağı projesinin ÇED toplantısı yurttaşlar tarafından üç kez yaptırılmamasına rağmen proje için dördüncü kez ÇED süreci başlatıldı.

 

*Samandağ ilçesi Aknehir beldesi sınırları içerisinde 479 metre yüksekliğindeki bir tepeye kurulmuş olan ST. Simon Manastırının da bulunduğu ormanlık araziye 2 bin RES'in yapılacağı belirtiliyor. 

 

*Antakya ilçesine bağlı Dikmece Mahallesi'nde "acil kamulaştırma" gerekçesiyle tarım arazilerinin, ormanlık alanların ve zeytinliklerin imara açılarak TOKİ tarafından konut yapılması projesine karşı açılan dava devam ediyor.

 

* 6 Şubat depreminden sonra moloz kaldırma ve inşaat çalışmalarındaki usulsüzlükler devam ederken Temiz Hava Hakkı Platformu ve Hatay Tabip Odası ağustos 2023’de yayınladığı yazılı açıklamada hava kirliliğinin limit değerlerinin çok üzerinde olduğunu beyan etti. Kamyonların üstü açık bir vaziyette toz bulutu oluşturarak taşıdığı molozlar Miheyla Kuş Alanı, İskenderun, Belen, Samandağ, Defne, Antakya, Yayladağı ilçelerindeki arazilere tarım ve orman alanlarına döküldü. Bölgesel olarak ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) gerekçe edilerek Asbest Yönetmeliği askıya alındı.

 

* Hatay Orman İşletme Müdürlüğü, 2023 ocak ayında Amanos Dağları'nın Arsuz mevkiinde ormanlık alanda bir çok ağacı madenler için yol yapımında kesti. 

 

*İstanbul merkezli petrokimya ürünleri distribütörü Bayegan, Erzin ilçesinde bir propan dehidrojenasyon ve polipropilen üretim tesisi kurmayı planlıyor. Ercüment Bayegan’ın sahibi olduğu şirket Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Resmi Gazete’de geçen yıl imzaladığı kararnameye göre vergi dilimleri, daha düşük elektrik ve işçilik maliyetleri gibi alanlarda devlet yardımı aldı. Yıllık 450 bin ton polipropilen üretecek tesisin yatırımını yönetmek üzere BY Polimer Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ni kuruldu. Şirket ham maddeyi İsviçre merkezli ve Bayegan’a bağlı BGN International temin edecek. Daha önce aynı ilçede Aşağıburnaz Mahallesi Atatürk Çiftliği civarında Byport Petrol Ürünleri Terminal Hizmetleri A.Ş. tarafından deniz kenarında yapılmak istenen Polipropilen tesisi yaşam savunucuları ve yurttaşların direnişi ile yaptırılmamıştı.

 

*Mereş merkezli depremin ardından ilan edilen OHAL sürecinde mevcut binaların yapılması gerekçesiyle 54 taş ocağı, 3 mermer ocağına su kaynaklarına, yerleşim ve tarım alanlarına yakın olmasına rağmen ÇED raporu istenmeksizin onay verdi. Büyük kısmı valiliğe bağlı Hatay Yatırım İzleme Koordinasyon Başkanlığı ile Tosyalı Demir Çelik Aş, Emin Dönmez AŞ, Amonoslar Taş Yapı A.Ş. gibi deprem sonrası kurulmuş şirketler tarafından işletileceği belirtildi.

 

 

*Defne ilçesine bağlı Harbiye Mahallesi mevkiinde bulunan ve Türkiye’nin 25 su havzasından biri olan Asi Su Havzası’ndaki 3 bin 500 dönümlük alan, TEMS Biyoenerji Elektrik Üretim A.Ş'ye çöp depolama alanı ve Biyokütle Enerji Santrali kurma çalışmaları için tahsis edildi. Bölgede arazileri bulunan yurttaşların itirazları sonucu, proje 2 bin dönümlük bir alana düşürüldü. Asi Su Havzası üzerinde yapılacak olan projenin ekolojiye ciddi zararları olacak.

 

Osmaniye

 

*Osmaniye’de aktif olarak 17 HES bulunuyor. Ancak depremden sonra hasar gördüğü belirtilen bu barajların birçoğu çalıştırılmaya devam ediyor.

 

 

* Issızca köyünde Özcesur Kardeşler Madencilik’in krom madeni için ÇED süreci başlatıldı. Aynı bölge için daha önce "ÇED gerekli değildir" kararı verilmişti. Şirket projeye yenilenmeye giderek, yıllık 66 bin ton olan rezervi 100 bin tona çıkardı. Maden sahasının tamamı orman alanları içinde bulunuyor.

 

 

*Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı Altyapı Genel Müdürlüğü, güllü mermer olarak bilinen konglomera ocağı için ÇŞİB’na başvuruda bulundu. Bakanlık şirketin 24 bin 90 hektarlık ormanlık alanda etkili olacak projeye “ÇED gerekli değildir” kararı verdi. Düziçi’deki mermer ocağından çıkarılan cevher, demiryolu hattı inşaatında kullanılacak.