Fatma Gökhan

 

HABER MERKEZİ - Afganistan’da yönetimi ele geçirdikten sonra şeriat uygulamalarına başlayan Taliban, sistemini kadınlara yönelik yasaklar getirerek yürürlüğe koydu. Taliban’ın, sistemini 9 ayda adım adım nasıl ördüğünü öne çıkan başlıklarla derledik.

 

Tarih boyunca iktidarların biçimlendirmeye çalıştığı ilk özne hep kadınlar oldu. Kadınların yaşam tarzının hedeflendiği politikalar bir savaş gibi yürütülürken, sistemlerin kadınlara açtığı savaşın bir örneği de bugün Afganistan’da yaşanıyor. Ağustos 2021'de iktidarı ele geçiren Taliban, kadınlara dönük getirdiği yasaklarla, Afganistan’ı adeta yeniden "inşa" ediyor.

 

ABD ve NATO, Taliban ile 2020 yılında yaptıkları Doha Anlaşması'nın sonucunda Afganistan'dan çekilerek, Ağustos 2021’de yönetimi adeta Taliban'a teslim etti. Şeriat uygulamaları ile önce kadın ve kız çocukların haklarını, yaşamlarını hedef alan Taliban, her ne kadar “hakların güvence altında olduğunu” söylese de adım adım yasaklarını uygulamaya koydu. Taliban, son dönemde ise uluslararası kamuoyunun dikkatini çekmemek üzere yasak kararlarını sözlü olarak ilgili kurumlara bildiriyor.

 

Yolculuklarda yasaklar başladı

 

Ülkede yaklaşık 9 aydır süren Taliban yönetiminde, kadınların birçok hakkı gasp edildi. Ağustos 2021’de Taliban kadınların iki günden uzun sürecek yolcuklara yanlarında bir erkek olmadan çıkmasını yasakladı. 

 

Taliban, aynı günlerde Afganistan'da çalışan kadınların "geçici bir süre evden çıkmaması gerektiğini" de açıkladı. Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahit bu yasağı, "Güvenlik güçlerimiz kadınlarla muhatap olma konusunda eğitim almamıştı, bazıları kadınlarla nasıl konuşulacağını bilmiyor” sözleriyle gerekçelendirdi.

 

Karma eğitim yasaklandı

 

Taliban’ın Yüksek Öğrenim Bakanı Abdul Baqi Haqqani, Ağustos ayının sonunda yaptığı açıklamada, kadınların üniversiteye gidebileceğini, ancak erkek hocalardan ders alamayacağını ve onlarla aynı sınıfta bulunamayacağını açıkladı. Taliban, Eylül başında yüksek öğrenim için bir genelge yayımlayarak özel üniversitelerde eğitim alacak kadın öğrencilerin yüzlerinin büyük kısmını örtecek peçe ile siyah bir kıyafet giymeleri talimatı verdi. Ayrıca genelgede sınıfların ya cinsiyete göre ya da bir perde ile ayrılması şeklinde bir uygulama yer aldı.

 

Eylül ayının sonunda da Kabil Üniversitesi'ne Taliban tarafından atanan yeni rektör Mohammad Ashraf Ghairat, kadınların öğretim görevlisi veya öğrenci olarak üniversitelerde yer almasını süresiz olarak yasakladı.

 

Kadın Bakanlığı kaldırıldı

 

Diğer bir yasak da Eylül 2021’de Kadın Bakanlığı’nın kaldırılması oldu. Bu bakanlığın yerine İyiliğe Davet ve Kötülükten Sakındırma Bakanlığı kuruldu. “Kadın” adının yerine getirilen isim oldukça dikkat çekici! “İyiliğe davet etmeyen” ve “kötülükten sakınmayan” kadının adı kaldırılarak, iktidarın düzenini sağlamak üzere yeni kurallar konuldu.

 

Yeni Bakanlığın ekran kuralı!

 

Kasım 2021’de kadınların medyadaki görünürlüklerine sınırlama getirildi. Televizyon kanallarındaki bütün sunuculara başörtü takma emri verildi. “İslami ilkelere” ve Afgan yasalarına uygun bulunmadığı gerekçesiyle kadın oyuncuların yer aldığı dizi, film ve tiyatro sahnelerinin yayınlanmaması emredildi. Ayrıca Taliban, duvar resimlerini de yasakladı. Müzik, resim, spor ve duvar resimlerini yasaklayan Taliban’ın duvarlardaki çok sayıda resmi sildirdiği, bazı merkezlerde ise duvarları yıktığı bildirildi.

 

72’nci kilometrenin ötesi

 

Kurulan yeni Bakanlık Aralık 2021’de kadınlara mesafe sınırı getirdi. Bakanlığın bildirisine göre bir kadın, yanında erkek yakını olmadan 72 kilometreden daha uzağa gidemez, seyahat edemez. 72’nci kilometrenin ötesindeki “korkulu hayaletin” nasıl bir şeye benzediği bilinmiyor.

 

Kadınlara eğitim engeli

 

Lise ve ortaokula giden kız çocukların okula gitmesi engellendi. Milli Eğitim Bakanlığı, bu engellemeyi, kız çocukları için "şeriat kanunlarına, Afgan kültürü ve geleneklerine uygun bir üniforma" tasarlanmamış olmasıyla açıkladı. Üniforma tasarlandıktan sonra kız çocukların okula gitmesine izin verileceği belirtildi.

 

Kadın ve erkekler aynı ortamda bulunamaz

 

Afganistan şeriat hukukuna göre kadın ve erkekler bir arada çalışamaz. Böylece Taliban iktidarının şeriatı nedeniyle on binlerce kadın işsiz kaldı.

 

27 Mart’ta da Kabil'deki halka açık parklarda kadın ve erkeklerin ayrılması emredildi ve her cinsiyet için ziyaret günleri belirlendi.

 

Ehliyete engel!

 

Taliban yetkilileri, ehliyet veren kurumlara, kadınlara ehliyet verme işlemlerini durdurma emri verdi.  Böylece kadınların araba kullanması yasaklandı. Herat Trafik Şube Müdürü Can Ağa Aşakzai, “Sözlü olarak bize kadınlara ehliyet vermeyi durdurmamız emredildi” dedi. Herat Enformasyon ve Kültür Bölümü Başkanı ise “Bu yönde resmi bir emir vermediklerini” ileri sürdü. Taliban, uluslararası baskılardan kaçınmak için kısıtlayıcı konularda resmi kararlar vermek yerine sözlü emirleri tercih ediyor.

 

Burka giyme zorunluluğu

 

Ülkede ilan edilen son yasak ise, örtünme zorunluluğu oldu. Buna göre kadınlar ya burka giymeli ya da bütün vücudu örten siyah çarşafla örtünmeli. Çarşaf giyen kadınların yabancı biriyle karşılaşması durumunda gözleri açık kalacak şekilde yüzlerini örtmeleri zorunlu kılındı. Bildiride başörtülü olmayan kadınların arabalara alınmaması ve araçlarda müzik dinlenmemesi talimatı da bulunuyor. Getirilen kurallara uymayanların "aile reisleri" önce uyarılacak; uyarının dikkate alınmaması halinde "aile reisi" üç gün hapis cezasıyla cezalandırılacak. Uyarılan kadının yine de "örtünmemesi" halinde aile reisi mahkemede yargılanacak.

 

Kadınlar bir arada!

 

Ülkede ve ülke dışında yaşayan kadınların, Taliban yönetimi ele geçirmeden önce olduğu gibi sonrasında da mücadelesi devam etti. İlk günden bu yana katledilme tehlikesine rağmen alanları terk etmeyen kadınlar, Taliban karşısında susmuyor. Kadınlar haklarının gasp edilmesine karşı alanlara çıktı, dijital medyada eylemler gerçekleştirdi, ve yeni örgütlenmelere gitti. Bunlardan biri de “Değişim Hareketi” oldu.  Bu yılın başında oluşturulan örgüt, mücadele eden kadınları büyük oranda birleştiren bir yerde duruyor. Kadınlar yaptıkları açıklama ile Değişim Hareketi’nin faaliyetlerinin başladığını duyurarak, mevcut koşulları değiştirme, temel hak ve özgürlükleri elde ederek güvence altına almayı amaçladıklarını söyledi.  

 

Özgürlükler için mücadele

 

“Değişim Hareketi” duyurusunda ülkenin içerisinden geçmiş olduğu kritik ve kırılgan noktaya işaret edilirken, “Temel özgürlüklerimiz için ayaklarımız birlikte ve sağlam bir şekilde yere basmalı” denildi. Mevcut durumu değiştirme iddiası ile yola çıktıklarını belirten Hareket, temel özgürlükler için ortak mücadele çağrısında bulundu.